Khi thưởng thức hoặc khi
xem buổi biểu diễn của một dàn nhạc giao hưởng thính phòng, hình ảnh chúng ta dễ
nhận thấy là một người được gọi là nhạc trưởng cầm cây đũa và vung tay với nhiều
tư thế khác nhau. Vậy vai trò của người nhạc trưởng này là gì?
Chỉ huy dàn nhạc mang lại linh hồn mới cho bản nhạc cũ
Phần lớn công việc của
người nhạc trưởng được hoàn thành trong hậu trường, họ phải ghi nhớ, tiếp nhận
từng bản nhạc, tham gia và quan trọng hơn là đạo diễn nhiều buổi tập duyệt. Thứ
mà mọi người nhìn thấy trên sân khấu chỉ là khâu cuối cùng, nhưng những gì diễn
ra trên sân khấu trước con mắt của khán giả đó lại thay đổi qua từng thời kỳ.
Lần đầu tiên cách thức chỉ
đạo dàn nhạc được ghi lại trong lịch sử loài người là vào năm 709 trước công
nguyên, Pherekydes của Patrae, người Hy Lạp cổ đại, người được mệnh danh là
“Give of rhythm” (Người mang tới giai điệu), đã dùng chiếc đũa bằng vàng của
mình để điều khiển dàn nhạc 800 người ngồi thành một vòng tròn xung quanh ông.
Cách này sau đó bị lãng quên và không được sử dụng, do thời đó chưa có nhiều
nơi có những dàn nhạc với nhiều nhạc công, mặt khác số nhạc cụ cũng còn hạn chế.
Theo thời gian, ngày càng
có nhiều nhạc cụ mới được phát minh ra, và số lượng nhạc công trong một dàn nhạc
cũng ngày càng tăng lên. Khi đó, xuất hiện đòi hỏi phải có một người “chỉ huy”
để ra hiệu. Từ đó, hành động dặm chân hoặc sử dụng một khúc cây để “chọt” xuống
nền nhằm giữ nhịp, ra hiệu trở nên phổ biến. Hình thức này diễn ra phổ biến cho
đến khi nhà soạn nhạc Lully đâm cái gậy trúng chân mình, bị thương rồi hoại tử
và qua đời. Từ đó, người ta bắt đầu tìm kiếm những cách khác ưu việt hơn để chỉ
huy dàn nhạc, và cuối cùng quay lại với chiếc đũa của Pherekydes.
Vào thế kỷ 17 và 18, lĩnh
vực thanh nhạc chú trọng vào các nội dung tôn giáo, các tác phẩm này được biểu
diễn nhiều tại các triều đình cũng như trong các buổi hòa nhạc. Nhạc trưởng
không những dùng đôi tay mà thậm chí còn dùng một cuộn giấy tròn để chỉ huy.
Trong lĩnh vực nhạc kịch, đôi khi sẽ cần đến 2 nhạc trưởng trong một dàn nhạc,
một người chỉ đạo phần dàn nhạc, một người chỉ đạo phần hát của ca sĩ, hợp xướng.
Sang thế kỷ 19, vai trò
cơ bản của người nhạc trưởng dần được hình thành. Đây là thời kỳ chính thức sử
dụng cây đũa để chỉ huy dàn nhạc. Cho tới thế kỷ 20, một người chỉ huy dàn nhạc
giỏi đã có khả năng tập trung sự chú ý của tất cả mọi người trong dàn nhạc.
Đến ngày nay, người chỉ
huy dàn nhạc có thể dùng que đũa chỉ huy gọi là baton, que đũa dài hoặc chính
đôi tay của họ.
Với người nhạc trưởng,
đôi tay được xem là nhạc cụ quyền năng. Khi vung vẩy đôi tay nhanh, mạnh và
cao, người nhạc trưởng sẽ khích lệ toàn bộ dàn nhạc chơi nhiệt hơn, khi đó khán
giả chỉ còn nghe thấy tiếng trống và âm thanh của bộ gõ. Tay phải của người nhạc
trưởng thường cầm giữa chiếc đũa chỉ huy và giữ cho nhạc “sống”. Tuy nhiên, các
nhạc trưởng không bắt buộc phải luôn cầm chiếc đũa trên tay, tùy thuộc vào số
nhịp của bản nhạc mà họ sẽ thể hiện các hình nhịp khác nhau. Các hình nhịp này
thể hiện một ô nhịp trong bản nhạc và cứ thế nhạc trưởng lặp lại động tác đó
cho các ô nhịp sau. Đặc điểm chung của các hình nhịp này là khi nhạc trưởng
đánh phách đầu tiên thì vung tay xuống, còn phách cuối cùng thì vung tay lên.
Hai chuyển động ngược chiều này cực kỳ quan trọng vì nếu làm không đúng, nhạc
công sẽ khó nắm bắt được nhịp điệu của bản nhạc.
Khi chỉ huy dàn nhạc muốn
bắt đầu chơi một đoạn nào đó, chiếc đũa chỉ huy được hạ xuống, kết hợp với chuyển
động nhẹ nhàng, chậm rãi của đôi tay. Có những chỉ huy dàn nhạc không dùng chiếc
đũa, tuy nhiên chiếc đũa sẽ mang đến sự rõ ràng, chính xác hơn trong từng đoạn
nhạc và giúp các nhạc công tự tin nắm bắt thông tin người chỉ huy truyền tải và
chơi được nhịp điệu của bản nhạc một cách chính xác hơn.
Chiếc đũa chỉ huy cũng được
hoàn thiện dần theo thời gian. Chiếc đũa quá nhỏ khiến việc cầm nắm bị luốt
tay, dễ rơi, chiếc đũa to quá sẽ ảnh hưởng đến động tác của người chỉ huy. Mặt
khác, lựa chọn chất liệu cũng có tầm quan trọng, mồ hôi ra, chiếc đũa bị trơn
hơn cũng dễ làm cho buổi hòa nhạc bị ảnh hưởng. Mọi chấn thương ở tay của người
chỉ huy, hay có khó khăn nào đó cản trở chuyển động ở tay cũng sẽ khiến cho buổi
hòa nhạc không thành công.
Tay trái của người chỉ
huy dàn nhạc, ngoài chức năng điều khiển về nhịp như tay phải, nó còn có vai
trò chính là thể hiện “nhạc cảm” của người chỉ huy, tay trái là nơi thể hiện âm
sắc, cường độ của bản nhạc mà các nhạc công phải chơi, cũng như chỉ huy một câu
nhạc. Ví dụ, nếu tay trái người nhạc trưởng chuyển động như đang vuốt ve một
con mèo, đấy là lúc nhạc công được yêu cầu chơi đều đều ở một nhịp nhất định; nếu
tay trái đưa giật giật, và tùy vào mức độ vung, hạ của tay, nhịp độ sẽ thay đổi
theo chỉ huy của người nhạc trưởng.
Thêm nữa, người nhạc trưởng
phải dùng mắt và cử động đầu để ra tín hiệu khi nào chơi và chơi như thế nào
cho các nhóm nhạc công khác nhau hoặc những người chơi solo. Trong những buổi tập
duyệt, các tín hiệu từ mắt, cử động đầu là thứ quan trọng để kết nối với mỗi
nhóm nhạc công.
Nhiệm vụ của một người chỉ
huy dàn nhạc là biến một bản nhạc trở nên sống động và có dấu ấn riêng so với
người chỉ huy dàn nhạc khác nếu cả hai dàn nhạc cùng chơi bản nhạc đó. Qua hành
động chỉ huy, biểu cảm cảm xúc, phải biết truyền những hiểu biết, những cảm thụ
cá nhân của mình về bản nhạc. Chính những động tác ấy sẽ ra lệnh cho các nhạc
công chơi như thế nào, tạo ra những sắc thái âm thanh, nhấn mạnh những điểm hay
của giai điệu khi điều khiển các nhạc công làm theo mình, biến một bản nhạc cũ
thành một thứ gì mới và rất riêng. Bên cạnh những động tác cơ thể, những chỉ
huy dàn nhạc vĩ đại đều có phong cách riêng của mình. Đều có cách thể hiện cảm
xúc riêng và truyền đạt nó đến các nhạc công theo một cách hiệu quả nhất.
Giao tiếp với nhạc công bằng ánh mắt
Những chỉ huy dàn nhạc vĩ
đại đều phải làm việc chăm chỉ, kết hợp với năng khiếu thiên bẩm, sự khổ luyện
và cả lòng đam mê với âm nhạc. Có rất nhiều thứ của một người chỉ huy dàn nhạc
tài năng đến từ năng khiếu, lòng đam mê, sự đặc biệt của cử động hình thể, biểu
cảm của khuôn mặt, sự truyền đạt, những thứ có thể không đào tạo được.
Một người chỉ huy dàn nhạc
thông thường được gọi là Conductor, nhưng có danh xưng đặc biệt để bày tỏ lòng
tôn kính cũng như ngưỡng mộ tài năng của những nhạc trưởng ví đại, họ được xưng
là Maestro.
0 comments:
Post a Comment