Grigory
Pozhenyan (1922-2005) ngồi một mình trong căn hộ rộng rãi. Ông
ngẫm nghĩ về cuộc đời và về đất nước. Ông là một nhà thơ, nhà văn lớn của nước
Nga, là công dân hai lần được nhận giải thưởng Nhà nước Liên bang Nga, nhưng
ông vẫn thấy như mình chẳng phải người Nga.
Ông sinh ra ở Kharkov,
nhưng lại lớn lên ở Odessa. Bố ông người gốc Armenia và mẹ ông người gốc Do
Thái. Ông nhớ khoảng năm lên 15 tuổi, cậu bé Grigory vẫn coi mình được sinh ra
trong một gia đình trí thức danh giá. Bố là giám đốc một viện nghiên cứu lừng
danh, mẹ là một bác sĩ nổi tiếng. Nhưng chỉ mấy năm sau, bố ông bị quy là phản
cách mạng, mẹ cũng vì gốc Do Thái mà bị chuyển công tác đến nơi rất xa. Grigory
những tưởng mình cũng sẽ bị chuyển đi Xibir chặt cây đốn củi. Nhưng nhờ chiến
tranh xảy ra, vừa tốt nghiệp phổ thông năm 1939 là chàng trai tham gia quân đội,
phục vụ trong hạm đội Hắc Hải.
Các tướng lĩnh trong binh
chủng hải quân chưa bao giờ thấy một tay lính thủy đánh bộ nào dũng cảm và liều
lĩnh như chàng trai này. Trận chiến nào có Grigory tham gia thì các thủ trưởng
đều tin rằng nhiệm vụ sẽ được hoàn thành. Anh dẫn đầu nhiều toán biệt kích đi
phá những chiếc cầu để ngăn chặn đà tiến công của quân Đức. Chiếc cầu đầu tiên
mà anh phá sập là cầu Varvarovsky ở Nikolaev. Tiếp theo là nhiều chiếc cầu nữa,
cho đến chiếc cuối cùng là ở Belgrade.
Các tướng lĩnh không biết
được vì đâu mà anh dũng cảm và nhanh nhẹn thế, nhưng Grigory biết điều đó: anh
chỉ có một niềm tin mãnh liệt vào Chúa Trời. Anh tin Chúa sẽ bao bọc anh lành lặn.
Bởi thế, anh không sợ gì cả.
Chiến đấu dũng cảm như thế,
nhưng Grigory vẫn mang tiếng là một anh chàng ngỗ ngược. Anh sẵn sàng bảo vệ
quan điểm chính trị của mình trước đồng đội, anh không sợ ai. Các tướng lĩnh
quý anh, nhưng tay chính ủy Genkov thì ghét anh ra mặt. Anh cũng không ưa gì hắn
ta. Một lần, hắn gọi anh vào phòng chỉ huy, quát mắng anh một cú phủ đầu:
- Tôi nói cho anh biết
nhé. Bố anh là phần tử phản cách mạng còn mẹ anh là mụ đàn bà Do Thái. Anh phải
lễ độ với mọi người, đừng có mà vênh vang kênh kiệu.
Grigory đáp lại:
- Bất kể bố tôi là ai, mẹ
tôi là ai, tôi là một chiến sĩ Hồng quân. Báo cho anh biết, nếu anh còn nói đến
bố mẹ tôi lần nữa thì tôi không tha cho anh đâu.
Và anh bước ra ngoài.
Tay Genkov này vẫn không
chừa. Một lần trước hàng quân trên boong tàu, hắn gọi anh là con của mụ đàn bà
Do Thái. Anh lẳng lặng ôm ngang người hắn và quăng xuống biển. Tên này sặc sụa
vùng vẫy dưới nước một hồi. May mà đồng đội ném phao xuống để hắn bám và kéo hắn
lên. Genkov đề nghị vị tướng chỉ huy kỷ luật Grigory nhưng ông ta phớt lờ.
Chính ông ta cũng không thích hắn ta.
Trận đánh mà Grigory nhớ
đời là trận đánh cứu toàn dân ở Odessa. Năm 1941, thành phố bị bao vây. Nhà máy
cấp nước cho thành phố cách xa 40 km lại bị quân Đức chiếm. Dĩ nhiên bọn chúng
cắt nước, định làm toàn dân Odessa chết khát. Dự trữ nước của thành phố cạn kiệt
dần. Người ta phải phân khẩu phần cho mỗi người mỗi ngày chỉ được một ca nước.
Thế mà cái khẩu phần chết tiệt kia cũng không chắc kéo dài được mấy ngày. Bộ chỉ
huy thành lập một toán biệt kích gồm 32 chàng lính thủy đánh bộ sừng sỏ nhất,
do Grigory làm toán trưởng, và oái oăm thay lại có cả Genkov làm chính trị viên.
Nhiệm vụ của toán biệt kích này là bí mật hành quân đến gần nhà máy nước rồi bất
ngờ đánh chiếm. Sau đó phải cố giữ cho bằng được một thời gian đủ dài để nhà
máy cung cấp một lượng nước dự trữ cho Odessa. Nhưng trước ngày lên đường thì
Genkov biến mất. Hắn đã đào ngũ. Grigory đề nghị không cần người bổ sung. Ba
mươi mốt chàng trai dũng cảm là đủ, thêm một tên hèn vào nữa chỉ tổ vướng chân.
Trận đánh đã nhanh chóng thành công, nhưng giữ được lâu mới là khó. Van nước về
thành phố đã được mở, máy vận hành hết công suất. Những chàng biệt kích thì
phân nhau các vị trí để chống trả bọn Đức tấn công vào. Chúng huy động tới cả một
trung đoàn với đủ các phương tiện để chiếm lại nhà máy. Cũng may là nhà máy còn
dùng để cấp nước cho cả một quân đoàn của Đức nên chúng chỉ muốn chiếm lại chứ
không dùng máy bay, đại bác phá hủy. Các chiến binh của Hồng quân ngã xuống dần.
Đến khi chỉ còn 5 người, nhưng 5 ụ súng vẫn nhả đạn liên tục. Khi chỉ huy gọi
điện cho Grigory: “Khá lắm, cố giữ lấy một giờ nữa nhé, là lúc cả đội chỉ còn một
mình anh. Lúc này anh phải di chuyển liên tục, nhả đạn từ ụ này một ít rồi lại
sang nhả đạn ở ụ súng kia, để bọn Đức vẫn tưởng là bên ta vẫn còn mấy người. Đến
khi chỉ huy ra lệnh: “Nhiệm vụ đã hoàn thành, lệnh cho rút lui”, thì Grigory trả
lời: “Tôi e rằng không còn ai nữa để rút”. Ngay chính lúc đó, một loạt đạn đã
nhắm trúng anh. Anh ngất lịm không biết gì nữa.
Quân Đức vẫn ngần ngại,
thận trọng theo dõi một thời gian dài mới dám tiến vào. Chúng đếm số xác chết
và công bố đã tiêu diệt toàn bộ 30 biệt kích Nga. Tình báo Liên Xô cũng đưa tin
về như thế, vậy thì còn một cái xác nữa biến đi đâu? Mãi mấy tháng sau bộ chỉ
huy mới có câu trả lời.
Grigory tỉnh dậy, thấy
người bê bết máu. Anh đang nằm dưới tầng hầm của một ngôi nhà. Một bà già khẽ đặt
ngón tay lên môi ra hiệu anh im lặng, rồi bà nói: “Con đã tỉnh rồi. Mẹ biết là
con chưa chết, không thể chết, khi ông ấy cõng con về đây”. Thì ra, trong khi bọn
Đức còn thận trọng chưa dám vào, một lão công nhân đã phát hiện là anh chưa chết
và cõng anh về nhà. Sau mấy tháng lặng lẽ điều trị cho anh, ông lão đã liên hệ
với du kích bí mật đưa anh ra ngoài. Anh lại liên lạc được với đồng đội.
Đơn vị đề nghị phong
Grigory danh hiệu Anh hùng Liên Xô, nhưng không thấy cấp trên trả lời. Có lẽ
người ta còn bận rộn với chiến tranh. Nhưng sau khi cuộc chiến kết thúc nhiều
năm, Grigory vẫn không được phong anh hùng. Anh cũng không quan tâm, không mong
chờ. Cái lý lịch bố là phản cách mạng, mẹ gốc Do Thái đã làm anh chẳng mong gì
phần thường. Có người bảo với anh rằng danh hiệu anh hùng là người ta đã sắp đặt
cả rồi. Họ định cho ai là anh hùng thì họ sẽ bố trí để người đó đạt thành tích
và rồi sẽ được phong. Grigory cũng hơi tin như vậy, nhưng vẫn còn nghi ngờ. Mãi
sau, một người bạn khác phát hiện ra nguyên nhân thật. Tay Genkov đào ngũ ngày
nào sau đó đã đăng ký vào một đơn vị khác, khai rằng hắn bị lạc đơn vị. Và hắn
vẫn leo lên dần. Hiện hắn là viện phó viện Huân chương, tức là đơn vị xét phong
Anh hùng Liên Xô, đời nào hắn duyệt cho anh.
Hết chiến tranh, Grigory
thi vào trường đại học viết văn Gorky bởi nhiều người đã nói anh có tài viết
văn. Bây giờ lại là “sinh viên ngỗ ngược”, anh cãi nhau với hiệu trưởng và luôn
đứng về phe những người bị coi là “xét lại”, cũng suýt 2 lần bị đuổi học và chỉ
có quá khứ oanh liệt trong quân ngũ cứu anh khỏi những vụ bị đuổi khỏi trường.
Nhưng tài năng thì không ai có thể cướp đi của anh: nhà văn, nhà thơ với 30 đầu
sách, tác giả của 60 lời bài hát (trong đó có nhiều bài do anh soạn nhạc luôn
và rất nhiều bài được các ca sỹ đương thời trình diễn), tác giả nhiều kịch bản
phim… Trong hoạt động nghệ thuật anh lại vô cùng khó tính, cầu toàn và trách
nhiệm, khác khẳn ngoài đời! Có lần vừa làm đạo diễn vừa viết kịch bản phim anh
đã cho cả loạt diễn viên chính không chịu tập trung vào công việc “chết ngay từ
tập 1”, anh sửa kịch bản và cho các nhân vật hy sinh hết! Thật khó hình dung với
“tính ngỗ ngược” đó mà anh lại viết ra những dòng thơ rung cảm bao thế hệ.
Grigory
Sau khi tốt nghiệp trường
viết văn Gorky, Grigory gặp Tanhia, một cô gái Nga thuần khiết. Da trắng, tóc
vàng, đôi mắt xanh, một ngoại hình hoàn chỉnh. Tanhia đang là nghiên cứu sinh ở
trường đại học và đang làm đề tài tại một viện nghiên cứu. Rất nhiều chàng trai
theo đuổi, vây quanh nàng. Một thanh niên hào hoa phong nhã mà đã mang quân hàm
đại tá, sắp sửa lên tướng, một giáo sư tiến sĩ, học vị đầy mình và hứa hẹn
tương lai rực rỡ. Nhưng nàng không yêu. Cũng chẳng hiểu tại sao, nàng lại thích
những vần thơ êm dịu trong con người ngỗ ngược của Grigory. Hai người thường đi
chơi với nhau vào các buổi chiều. Cái khó không ở anh chàng đại tá hoặc chàng
giáo sư, nàng chỉ việc từ chối là xong. Khó khăn là ở cái viện nghiên cứu. Tổ
chức của viện đã nói với nàng rằng viện dự định khi nàng bảo vệ xong là nhận
nàng về làm việc chính thức tại viện, một vị trí tuyệt vời. Nhưng nếu nàng lấy
con một ông phản cách mạng, một bà gốc Do Thái, thì nàng sẽ không được nhận nữa.
Ông tổ chức ấy cũng đã đánh tiếng với bố mẹ nàng như thế, cho nên bố mẹ nàng
cũng hết sức ngăn cản. Grigory thấy rõ, cuộc chiến với bọn Đức ở nhà máy nước
là cuộc chiến với kẻ thù, vì vận mệnh của người dân Odessa, còn cuộc chiến hiện
nay là cuộc chiến với những người “đàng mình”, cuộc chiến để giành hạnh phúc
cho chính chàng và nàng. Grigory tin rằng họ sẽ vượt qua, nhưng Tanhia thì vẫn
còn hoang mang lắm. Có hôm Tanhia nói: “Anh và em ở hai bờ của dòng sông này.
Không có cầu, không có phà, làm sao mà gặp nhau đây?”. Nhưng chàng nói đôi bờ
đâu cách xa và chúng ta sẽ đến được với nhau thôi.
Tanhia vẫn rất buồn. Những
ngày này Grigory hiểu rõ và cảm thông với nàng. Chàng đã làm những vần thơ mà
sau này bao người xúc động:
“Đêm
dài qua, dưới mưa rơi, em mong chờ anh tới
Cây
cỏ hoa như nói nên lời em hạnh phúc nhất đời
Lòng
em riêng biết có yêu canh, giữa tình đôi lứa ta,
Một
dòng sông sóng nước long lanh, đôi bờ đâu cách xa.
Trên
dòng sông, sóng đôi nhau, thiên nga đùa trên sóng
Bên
bờ sông vai sánh vai nhau, đôi đôi bước theo dòng
Mình
em riêng đứng ngóng trông anh, với tình yêu thiết tha
Một
dòng sông sóng nước long lanh, đôi bờ đâu cách xa.
Đêm
dần qua ánh ban mai đang lan tràn dâng tới
Trên
bờ sông soi dóng em dài, xa xa phía chân trời.
Mình
em riêng thắm thiết yêu anh, với niềm tin thiết tha.
Một
dòng sông sóng nước long lanh, đôi bờ đâu cách xa.
Mình
em riêng thắm thiết yêu anh, với niềm tin thiết tha.
Một
dòng sông sóng nước long lanh, đôi bờ đâu cách xa…”
Bài thơ này sau đó được
Andrey Yakovlevich Eshpai phổ nhạc và làm bài hát trong bộ phim “Khát”
do chính Grigory viết kịch bản dựa trên cuộc chiến đấu chiếm nhà máy nước mà
anh đã chỉ huy.
Andrey Yakovlevich Eshpai
Bài hát rất hay và rất buồn,
tất nhiên “Đôi bờ” buồn, buồn lắm, nhưng ý nghĩa của bài hát, của đôi bờ sông
này hiểu thế nào đây, hát mãi rồi nhưng cho đến tận ngày nay người ta cũng chưa
thống nhất được là ý nghĩa thực sự mà tác giả lồng vào đấy là gì. Đa số nghĩ rằng,
và có lẽ không sai, là: đôi trai gái dù yêu nhau nhưng cuộc đời trái ngang nên
không thể đến được với nhau, tuy vậy họ mãi giữ tình cảm đẹp với nhau, mãi song
hành trên con đường đời này, như đôi bờ sông của một con sông vậy! Rất logic,
nhưng có một số người khác không nghĩ thế, trong đó có thể có cả… tác giả của
những ca từ tuyệt đẹp này!
Cũng có người suy diễn
bài hát nói về một mối tình vô vọng của một cô gái chung thủy với một chiến sĩ
hi sinh ngoài mặt trận, và chính bản thân người con gái cũng nhận thức được điều
ấy. Nhưng sâu thẳm tận đáy lòng mình, cô gái lại không hề muốn tin và vẫn hy vọng,
đợi chờ. Hình ảnh những con thiên nga đều có đôi và những bạn gái đều đã có người
yêu làm cô không khỏi chạnh lòng, nghĩ đến tình cảnh hiện tại của mình và người
con trai như hai bờ của một dòng sông. Tuy vậy, cô vẫn kiên định chờ đợi…
Sau này, khi đã về già,
có người hỏi bài hát có ý nghĩa gì, thì Grigory đùa rằng đó là bài hát trong
phim, và phải hỏi cô gái đó mới biết được. Chỉ có một lần ông trải lòng ra với
bạn bè về hình tượng “đôi bờ” ấy. Đó chính là cuộc đời ông, ông không sinh ra ở
biển nhưng suốt cuộc đời thường luôn gắn liền với biển, ngay cả khi tìm ra cô
gái sau này làm người vợ yêu thương cũng ngoài biển. Và hầu hết các con sông đều
đổ ra biển lớn, nếu đủ sức mạnh thì đôi bờ sông sẽ gặp nhau chính ở nơi đó, là
biển. Cũng vậy, cô gái trong bài hát ấy vẫn tin vào tình yêu, vẫn tin rằng họ sẽ
lại bên nhau! Vậy là, với một bài hát tưởng như rất buồn, tưởng vô vọng, thì nó
chính ra là một bài hát nói lên quyết tâm, bởi điệp khúc “đôi bờ đâu cách xa”.
0 comments:
Post a Comment