Sĩ phu Bắc Hà là gì?

Sĩ phu Bắc Hà là một danh xưng khá phổ biến dành để chỉ tầng lớp nho sĩ trí thức khoa bảng thời phong kiến ở các tỉnh phía Bắc (kinh đô Thăng Long và các trấn xung quanh). Trong đó tầng lớp sĩ phu của trấn Kinh Bắc có lẽ đông đảo và tiêu biểu cho danh xưng này. Vậy sĩ phu Bắc Hà là gì và những phẩm chất tiêu biểu của họ là gì? 

Sĩ phu là người có những phẩm chất cao quý

Theo Hán Việt từ điển của Đào Duy Anh, sĩ phu là người đàn ông, dùng nghĩa rộng là những người có học thức trong một nước (HVTĐ trang 193). Theo hán văn, sĩ phu (士夫) được hiểu theo từng chữ, từ sĩ (士) chỉ học trò, quan chức, người có học thức và chức sắc. Còn từ phu chỉ người đàn ông hoặc người chồng trong gia đình. Nói theo văn cảnh, từ sĩ phu 士夫 ý chỉ người đàn ông có chức sắc (quan) có thế lực và tiếng nói trong xã hội được nhiều người kính trọng.

Đi sâu về cổ đại, Sĩ phu (士夫) vốn chỉ tầng lớp đại phu (chức quan to xuất hiện vào thời Hạ - Trung Quốc thần thuộc chư hầu) như vậy có thể nói, xét về gốc rễ, sĩ phu vốn là tầng lớp có học thức và ra làm quan cho nhà nước có thế lực và có tiếng nói trong xã hội. Được trọng vọng trong xã hội đương thời, xuất thân thường thuộc thư hương thế gia. Trong xã hội nửa thuộc địa nửa phong kiến kia cũng vậy, giai tầng sĩ phu là giai tầng có chức sắc và địa vị xã hội.

Còn Bắc Hà mang ý nghĩa về địa lý. Vào thời Trịnh - Nguyễn phân tranh, nước ta bị chia cắt thành hai Đàng, phân chia bởi dòng sông Gianh. Phía nam con sông là Đàng Trong, thường gọi là Nam Hà; và phía bắc con sông là Đàng Ngoài, thường gọi là Bắc Hà. Tên gọi Sĩ phu Bắc Hà được dùng nhiều vào cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19. Nhưng cho đến hiện tại, đôi khi nó vẫn được sử dụng để chỉ những cá nhân tiêu biểu, mang trong mình những tinh thần và tính cách cao quý như những sĩ phu khi xưa.

Sĩ phu Bắc Hà là cách định danh cho tầng lớp trí thức ở phía bắc sông Gianh, trong đó chủ yếu là Kinh Bắc và các vùng phụ cận (Hà Đông, Hà Bắc,...). Sĩ phu Bắc Hà nói riêng và sĩ phu nói chung là những người về phẩm chất phải hội tụ đủ ba yêu cầu, hay nói cách khác, có ba đặc điểm để trở thành một sĩ phu. Thứ nhất là học vấn phải cao (học vấn chứ không chỉ bằng cấp). Hai là nhân cách phải tiêu biểu, nêu gương tốt cho xã hội. Ba là khí tiết bảo vệ chân lý, lẽ phải. Nếu thiếu một trong ba đặc điểm trên thì dù có đỗ đạt cao cũng chưa được vinh danh là sĩ phu Bắc Hà.

Đây là tiêu chuẩn khá lý tưởng rất khó để ai có thể đạt tới, tuy nhiên lịch sự nước ta đã xuất hiện nhiều người là tấm gương sáng cho muôn đời sau như các cụ: Nguyễn Trãi, Chu Văn An, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hoàng Diệu… chẳng hạn. Họ là những người có học vấn rất cao, có nhân cách lớn và cũng rất có khí tiết. Cụ Hoàng Diệu tuẫn tiết khi Hà Nội thất thủ. Cụ Chu Văn An dâng Thất trảm sớ đòi chém 7 gian thần, lời ngay thẳng không được nghe, cụ từ quan về dạy học. Cụ Nguyễn Bỉnh Khiêm dâng sớ đòi xử 18 lộng thần không được, quay về quê mở trường dạy học.

Sĩ phu Bắc Hà là một tên gọi, xuất hiện do hoàn cảnh lịch sử chia cắt hai miền đất nước. Mặc dù nó chỉ chính thức cho một giai đoạn nhất định, nhưng ý nghĩa của nó vẫn còn đến ngày hôm nay. Và đôi khi, có những con người mang trong mình những phẩm chất cao quý, họ vẫn được gọi bằng cái tên sĩ phu Bắc Hà.

VnTimeless

VnTimeless cảm ơn bạn đã ghé thăm website! Mời bạn để lại dưới đây một comment!