Taxi
Driver (1976) thường được coi là một tác phẩm kinh điển của nền điện ảnh thế giới.
Điều này có vẻ khó hiểu đối với nhiều khán giả, đặc biệt qua bề nổi của câu
chuyện mà bộ phim đã kể và cái kết mơ hồ của nó. Nhưng theo sự chắt lọc của thời
gian, giá trị của Taxi Driver đã được khẳng định trong lòng người xem và giới
chuyên môn mộ điệu. Để hiểu ý nghĩa của bộ phim, ta cần xem xét nó một cách tổng
hợp nhiều khía cạnh, bài viết này sẽ làm rõ vấn đề đó.
 |
| Nhân vật chính của Taxi Driver |
Taxi
Driver thuộc danh
sách đầu những bộ phim có ảnh hưởng trong phong trào New Hollywood (Hollywood hậu
cổ điển) và có tác động văn hóa lâu dài trong suốt nhiều năm. Đạo diễn Scorsese
và biên kịch Paul Schrader đã làm Taxi Driver theo phong cách của các
nhà làm phim châu Âu, khi đó còn hiếm thấy ở Hollywood. Thay vì tập trung vào
các sự kiện của cốt truyện, hai người đã tiếp cận bộ phim như một nghiên cứu về
nhân vật. Khía cạnh quan trọng nhất của mỗi câu chuyện là sự mơ hồ của chúng, đặc
biệt là hình tượng nhân vật chính, một người có vấn đề về mặt tinh thần, đã trở
thành một trong những nhân vật phản diện xuất sắc nhất trong lịch sử điện ảnh.
Taxi Driver đã nâng cao vị thế của đạo diễn Scorsese và danh tiếng của
biên kịch Paul Schrader. Vào giữa những năm 1970, Schrader là một biên kịch mới nổi với kịch bản
đầu tay The Yakuza (1975), đây được coi là một kịch bản thành công mặc
dù bộ phim không đạt doanh thu cao. Thành công của
Taxi Driver là một cú huých thúc đẩy sự nghiệp của Schrader và nâng
cao vị thế của ông trong cộng đồng Hollywood. Mặc dù một số cảnh trong Taxi Driver để lại dấu ấn
do sự sáng tạo của các diễn viên, nhưng đây là bộ phim mà Scorsese bám sát kịch
bản hơn hầu hết các bộ phim khác ông đã làm ra. Nhiều kịch bản sau này của
Schrader đề cập đến sự cô đơn và xa lánh xã hội của một người đàn ông, như American Gigolo (1990) và Bringing Out the Dead (1999).
Scorsese đã thực
hiện Taxi Driver vào giữa những
năm 1970, một thập kỷ nổi tiếng với những bộ phim đa dạng và
sáng tạo. Giai đoạn này đã sản sinh ra một nhóm đạo diễn, đôi khi được gọi
là "những đứa nhóc trường điện ảnh", bao gồm Steven Spielberg,
Francis Ford Coppola, Martin Scorsese, George Lucas và Brian de Palma. Những
người đàn ông này là những người Mỹ trẻ tuổi, đã tiếp nhận phong cách của các
nhà làm phim châu Âu, đã thổi một luồng gió mới vào ngành công nghiệp điện ảnh
nước này bằng các bộ phim mang tính đột phá về nội dung, phong cách thực hiện
và chất lượng nghệ thuật. Họ cũng chính là thế hệ nhà làm phim đầu tiên lớn lên
cùng truyền hình. Phim của họ tập trung chặt chẽ vào các chi tiết kỹ thuật, thể
hiện kiến thức uyên bác về lịch sử phim ảnh và truyền hình. Đồng thời, phim
của họ không chỉ là những bộ phim nghệ thuật mà còn đạt thành công lớn về mặt
doanh thu.
Sự sụp đổ của hệ thống hãng phim Hollywood vào cuối những năm 1950, kết hợp với nhiều biến động chính trị khác nhau của những năm 1960, bao gồm cách mạng tình dục, phong trào phản chiến Việt Nam và phong trào dân quyền, khiến việc dự đoán thị hiếu của công chúng ngày càng khó khăn. Vào đầu những năm 1970, các hãng phim lớn nhất đã mất hơn 500 triệu đô la. Họ biết rằng các phương pháp lôi kéo khán giả truyền thống, như sử dụng các ngôi sao tên tuổi, làm nhạc kịch kinh phí cao và phát hành phim dựa trên các tiểu thuyết nổi tiếng, đã trở nên lỗi thời. Các hãng phim đã cởi mở hơn trong việc cấp tiền cho các đạo diễn trẻ vô danh, nhưng mang tinh thần mới, những người có thể làm những bộ phim độc đáo, mạo hiểm và sáng tạo hơn. Taxi Driver tập trung vào một nhân vật chính bệnh hoạn, bạo lực và phân biệt chủng tộc. Cùng đó là sự góp mặt của một cô gái mại dâm mười hai tuổi. Nhưng vào thời điểm bộ phim ra mắt, đây là một bộ phim được đón nhận nồng nhiệt, được giới phê bình đánh giá cao ở Mỹ, thành công về mặt doanh thu và nhận được bốn đề cử giải Oscar, trong đó có giải cho phim chính kịch xuất sắc nhất.
Bên trong tâm trí một người đàn ông cô đơn
Hầu hết các cảnh
quay của Taxi Drive là góc nhìn của Travis Bickle, nhân vật chính của phim, với
cái nhìn cận cảnh, góc rộng, điều đó tạo ra sự gần gũi của người xem với nhân vật,
và do đó cho người xem thấy rõ sự cô đơn của anh ấy. Khi máy quay đóng vai trò
là đôi mắt của Travis, chúng ta có thể nhìn thế giới như anh ấy nhìn, và chúng
ta học được điều gì đó về Travis trong quá trình này.
Sự gần gũi với Travis
mà Scorsese áp đặt lên chúng ta sẽ không thành công như vậy nếu Travis không
mang lại sự đồng cảm nào. Xét
cho cùng, Taxi Driver là bộ phim về một nhân vật không được yêu thích. Travis
là một cựu chiến binh mang định kiến phân biệt chủng tộc, giết người, tinh thần
không ổn định, không có khả năng hòa nhập với xã hội, mất ngủ và có ám ảnh anh
hùng điên loạn. Tuy nhiên, góc nhìn gần gũi của chúng ta về Travis ngăn chúng
ta coi thường anh. Chúng ta quá gần gũi với anh đến mức có thể cảm nhận được sự
xấu hổ, hoang tưởng, mê đắm và quan trọng nhất là sự cô đơn của anh ta, như thể
chúng là của chính chúng ta. Chúng ta có thể không đồng ý với cảm xúc của anh
ta, hành động của anh ta thường gây ngạc nhiên và kinh tởm, nhưng nỗi cô đơn
của Travis là điều mà mọi con người đều trải qua ở một thời điểm nào đó.
Travis tự coi mình là "Người
đàn ông mang nỗi cô đơn của Chúa". Biên kịch Schrader đã lấy cụm
từ này từ một bài luận của Thomas Wolfe, theo quan điểm trong bài luận này, sự
cô đơn là một đặc điểm mà tất cả đàn ông đều có, ngay cả khi mỗi người đàn ông
đều tin rằng cảm xúc của mình là nguyên bản và độc đáo. Sự cô đơn của Travis,
kết hợp với sức hút của anh ta, khiến anh ta trở nên hấp dẫn. Chủ nghĩa phân
biệt chủng tộc và hành động bạo lực của Travis đi ngược lại những quy chuẩn đạo
đức, nhưng chúng ta có thể thông cảm với sự cô đơn và những nỗ lực ban đầu của
anh ta để hòa nhập với xã hội. Khi Travis mời Betsy đi chơi, chúng ta muốn anh
ta và Betsy có một kết quả tốt đẹp, và chúng ta cũng ngạc nhiên như Betsy khi
Travis đưa cô ấy đi xem phim khiêu dâm. Giống như Betsy, chúng ta đã sai khi tin
rằng Travis vô hại và dễ mến.
Quay phim
Cách quay phim của Taxi Driver cho thấy sự cô
đơn của Travis và khoảng cách của anh với xã hội. Nhìn chung, các cảnh quay
trong Taxi Driver diễn ra chậm
rãi và có chủ đích. Sau khi Travis nộp đơn xin làm tài xế taxi, anh bước ra
khỏi gara điều phối, máy quay lia từ phải sang trái trên màn hình khi những
chiếc taxi lái từ trái sang phải, theo hướng ngược lại. Những chiếc taxi dường
như đang tiến về phía trước, theo hướng chúng ta dõi theo và theo hướng mà câu
chuyện bằng hình ảnh thường di chuyển. Travis đi theo hướng khác, anh ấy đang
di chuyển sai hướng và thậm chí còn nhanh hơn cả máy quay, vì vậy phải mất một thời
gian để máy quay bắt kịp anh ấy. Cảnh quay này gợi ý có điều gì đó không ổn ở
Travis.
Khi căn bệnh của Travis trở nên rõ ràng
hơn, diễn biến của bộ phim cho thấy trạng thái rời rạc của anh. Khi Travis quay
về phía máy quay và đọc một đoạn trong nhật ký: "Nghe này mấy thằng khốn, mấy thằng đầu đất...", cảnh
phim đột nhiên dừng lại và lặp lại. Cảnh quay đột ngột đến mức có vẻ như đây là
một lỗi trong quá trình quay phim. Các cảnh quay đủ gần nhau để chúng ta thấy
rằng hai lần quay không khác nhau và cùng một cảnh quay được chiếu hai lần liên
tiếp. Travis lặp lại điều này một cách ám ảnh khi nói "You talkin' to me", và đây chính là một thủ pháp của bộ
phim. Cảnh quay kép cho thấy Travis không luyện tập theo cách thông thường, lần
sau là sự tiếp nối, kế thừa của lần trước, mà sau mỗi lần anh ấy xóa đi những
gì đã xảy ra trước đó. Travis hành động như thể những lần tập luyện trước đó
chưa từng xảy ra. Kỹ thuật biên tập lặp lại và thay thế này cho chúng ta cái
nhìn thoáng qua về trạng thái tinh thần của Travis.
Đạo diễn Scorsese đã nói, ông tin rằng cảnh quan trọng nhất
trong Taxi Driver là cảnh Travis nói
chuyện với Betsy qua điện thoại công cộng ở hành lang. Đây là cuộc nói chuyện một
chiều, máy quay chuyển từ Travis sang cảnh quay một hành lang trống ở góc.
Không có người hay chuyển động nào đi vào khung hình, và hành lang không có yếu
tố trực quan nào thu hút ánh nhìn. Chuyển động máy quay này ngăn chúng ta nhìn
Travis trong vẻ xấu hổ vì mất Betsy. Hành lang gợi ý về con đường mà bộ phim sẽ
đi từ thời điểm này. Ngay sau cuộc trò chuyện, Travis đã có một sự thay đổi lớn,
từ một người đàn ông cô đơn như bất cứ người đàn ông nào khác, anh trở thành "người đàn ông mang nỗi cô đơn của
Chúa", bước đi trên con đường hướng tới điều mà anh coi là số phận của
mình - một con đường thẳng và hẹp như hành lang trong cảnh quay.
Nhạc phim Taxi Driver
Nhạc phim của Taxi Driver do Bernard
Hermann đảm nhận, ông mất ngay sau khi hoàn thành bộ phim. Qua âm nhạc của
Hermann, cuộc sống của Travis hiện lên ở nhiều cung bậc khác nhau, đôi khi là sử
thi anh hùng, đôi khi kinh dị, và đôi khi không hơn gì một câu chuyện bình
thường ở New York. Có hai chủ đề chính mà âm nhạc của Taxi Driver đã mô tả. Chủ đề đầu
tiên là tiếng thở dài du dương tám ô nhịp của một cây saxophone độc tấu. Chủ
đề này gợi lên nỗi buồn, nỗi cô đơn của một cá nhân xa lạ với môi trường mà anh
đang sống. Âm thanh du dương, phong cách nhạc jazz của saxophone cũng bổ sung
cho đời sống đô thị của New York, mà chúng ta thấy khi Travis đi qua các khu
phố khác nhau trên chiếc taxi của mình. Chủ đề này có phần thay đổi trong bộ
phim, đặc biệt là về nhịp độ, nhưng nó theo chân Travis trên chiếc taxi của
mình khi anh lái những hành khách đi khắp thành phố.
Bệnh tâm thần của Travis tỏa sáng trong
chủ đề thứ hai, đặc trưng bởi một hợp âm không rõ ràng, mang tính đe dọa do kèn
trumpet chơi trên nền trống snare nhịp nhàng. Tại nhiều thời điểm trong phim,
một cây đàn hạc hòa vào kèn trumpet và trống snare. Vào đầu phim, tiếng kèn
trumpet nhấn mạnh những khoảnh khắc báo hiệu sự bất ổn của Travis, chẳng hạn
như khi xe của anh ta đâm vào Iris. Khi Travis ngày càng bất ổn về tinh thần,
chủ đề này trở nên nổi bật hơn bởi sự dẫn dắt của âm nhạc. Những hợp âm không
rõ ràng của tiếng kèn trumpet inh ỏi vang vọng cảm xúc đe dọa của Travis với
thành phố, và tiếng trống snare thúc đẩy anh ta hành động. Bản chất không rõ
ràng của chủ đề này là đặc điểm của một số bản nhạc trong phim của Hitchcock, đặc
biệt là bản nhạc Vertigo, cũng do Hermann sáng tác.
Hai chủ đề này xung đột với nhau trong cảnh đấu súng cao trào ở
cuối phim, ban đầu được chi phối bởi sự bất hòa của tiếng kèn trumpet chơi trên
một hợp âm rải trong đàn hạc, gợi lên bầu không khí siêu thực xung quanh cảnh tượng
kinh hoàng. Khi máy quay lia từ trên cao qua cảnh tàn sát của vụ đấu súng, tiếng
kèn trumpet vẫn tiếp tục vang lên, chứng kiến sự kinh hoàng trong hành động của
Travis. Chúng xuyên thủng sự im lặng như một tiếng chuông báo động, chuyển tiếp
một cách khéo léo sang tiếng còi báo động của những chiếc xe cảnh sát. Khi máy
quay rời khỏi căn phòng trên lầu với những xác chết và đi xuống cầu thang, tiếng
kèn saxophone hòa quyện với tiếng kèn trumpet, được làm chậm lại và chơi theo
nhịp điệu không đồng đều, để nhấn mạnh sự biến đổi của Travis từ một tài xế
taxi cô đơn thành một kẻ giết người. Chủ đề này đóng vai trò như một sự chiêm
nghiệm trữ tình về câu chuyện điên loạn của Travis.
Taxi Driver ảnh hưởng bởi?
Một trong những chuẩn
mực của phim Mỹ những năm 1970 là sự thừa kế những
di sản nghệ thuật đi trước đã trở thành hình mẫu. Sự thừa nhận những ảnh hưởng này
một phần là kết quả của chủ nghĩa hậu hiện đại. Đó cũng là kết quả của việc các
đạo diễn lớn lên trong thời đại truyền hình, thời người ta có thể xem đi xem
lại nhiều lần một bộ phim. Taxi
Driver có một danh sách dài các ảnh hưởng, từ điện ảnh, văn học và cả
đời thực. Các ảnh hưởng từ điện ảnh chủ yếu xuất hiện trong đạo diễn Scorsese,
trong khi các ảnh hưởng từ văn học được Paul Schrader đưa vào kịch bản của bộ
phim. Mạng lưới ảnh hưởng phức tạp này cho thấy Taxi
Driver không chỉ đơn thuần là bức chân dung ngẫu nhiên về bạo lực
và bệnh tâm thần, mà đúng hơn là sự pha trộn của các phản ứng được cân nhắc kỹ
lưỡng đối với các tầm nhìn nghệ thuật trước đây về các chủ đề tương tự.
Ảnh hưởng từ điện ảnh
Cốt
truyện của Taxi Driver là sự tôn vinh bộ phim The Searchers của John Ford năm 1956, với
sự tham gia của John Wayne trong vai Ethan Edwards. John Wayne là anh hùng tiêu
biểu của thế hệ thanh niên lớn lên vào những năm 1950, và The Searchers có thể có ảnh hưởng đặc biệt vì nhân
vật Wayne không phải là anh hùng cũng không đáng ngưỡng mộ. Ảnh hưởng của bộ
phim này rất rộng, nó cũng truyền cảm hứng cho cốt truyện của Star Wars (1977) của George Lucas,
điều này thật đáng ngạc nhiên vì Star Wars và Taxi Driver không có nhiều điểm chung.
Điểm tương đồng giữa Travis và Ethan là rất lớn. Cả Travis và
Ethan đều là những kẻ cô độc không thực sự hòa nhập với xã hội. Trong Taxi Driver, Travis xuất hiện ở
đầu phim nhiều năm sau khi anh xuất ngũ khỏi chiến tranh Việt Nam. Trong The Searchers, John Ford bắt đầu bộ phim nhiều năm sau
khi nội chiến kết thúc, một cuộc chiến mà Ethan đã chiến đấu cho phe thua cuộc,
miền Nam. Ethan không giải thích gì về những gì anh đã làm trong những năm chiến
đấu. Xã hội coi cả Travis và Ethan là những người anh hùng, mặc dù họ đã giết
nhiều người vô tội. Ethan không nghĩ gì về việc thảm sát người da đỏ và cố gắng
giết trâu rừng loại bỏ nguồn cung cấp thực phẩm của họ. Travis giết tất cả những
người liên quan đến cuộc sống của Iris, cũng như người đàn ông da đen cướp cửa
hàng tiện lợi. Ethan có một nỗi căm ghét ám ảnh đối với người da đỏ, Travis đối
với người da đen. Ethan đang thực hiện nhiệm vụ giải cứu cháu gái của mình khỏi
người da đỏ, và Travis dành hết sức lực của mình để cứu Iris ra khỏi một nhà chứa.
Trong cả hai trường hợp, người phụ nữ trẻ đều không muốn được giải cứu, và
chúng ta không được biết quan điểm của cô ấy sau đó. Tuy nhiên, phong cách của
hai bộ phim này rất khác nhau. Trong khi Ethan xa cách và khó hiểu, chúng ta lại
gần gũi một cách khó chịu với Travis và những thói quen hàng ngày của anh ấy.
The Searchers đã ảnh hưởng đến cốt truyện của Taxi Driver và một số chủ
đề của nó, nhưng bộ phim này chỉ là khởi đầu cho những tham chiếu của Scorsese.
Scorsese đã tuyên bố rằng The Wrong Man (1956) của Alfred Hitchcock đã truyền cảm hứng cho
các cảnh quay theo góc nhìn của Travis. Cảnh quay mở đầu về đôi mắt của Travis
có thể đến từ một trong nhiều bộ phim, bao gồm The Tales
of Hoffman (1951), The Conformist (1970), In a Lonely Place (1950) hoặc Vertigo (1958). Cảnh Travis nhìn chằm chằm vào viên Alka-Seltzer
của mình được lấy thẳng từ cảnh quay cận cảnh bề mặt của một tách cà phê của
Jean-Luc Goddard trong Two or Three Things I Know about Her (1967). Vai diễn khách mời của Scorsese trong vai
hành khách vô danh đánh dấu bước ngoặt trong cốt truyện giống như vai diễn
khách mời của Roman Polanski trong Chinatown .
Ảnh hưởng từ văn học
Giống như The
Searchers đã ảnh hưởng đến cấu trúc của Taxi Driver, Notes from
Underground (Hồi ký viết dưới hầm, 1864), một cuốn tiểu thuyết nổi
tiếng của Fyodor Dostoevsky, đã ảnh hưởng đến sự phát triển của nhân vật
Travis trong Taxi Driver. Notes from Underground được
viết dưới dạng nhật ký, đó là những ghi chép hỗn loạn và mâu thuẫn của nhân vật
chính không tên, mô tả sự thờ ơ, xa lánh của anh ta với xã hội. Taxi Driver và Notes from Underground đều tập trung vào một người
kể chuyện không đáng tin và cô đơn trong xã hội. Cuốn nhật ký thúc đẩy sự ghê
tởm và căm ghét xã hội của nhân vật chính, giống như việc lái xe quanh những
khu vực tồi tệ nhất của thành phố nuôi dưỡng lòng căm thù của Travis. Cốt
truyện của cuốn sách và Taxi Driver thậm chí còn chứa một chi tiết giống nhau,
đó là nhân vật chính của cả hai đều cố gắng cứu một cô gái điếm trẻ trong nửa
sau của cuốn tiểu thuyết và bộ phim.
Taxi Driver cũng chịu nhiều ảnh hưởng từ những tác phẩm văn học gần
đây hơn, bao gồm các tiểu thuyết hiện sinh của Pháp trong những năm 1950, chẳng hạn như The
Stranger của Albert
Camus và Nausea của Jean-Paul Sartre. Travis giống
một anh hùng hiện sinh ở chỗ anh ta không thể triệu hồi những cảm xúc bình thường
về những sự việc xảy ra hàng ngày. Không giống như các nhân vật của Nausea hoặc Notes from Underground,
những người có cuộc sống đặc trưng bởi sự ám ảnh của việc thiếu hành động, những
cuộc khủng hoảng của Travis đẩy anh ta đến hành động bạo lực cực đoan, mà Schrader tin rằng đó là phản ứng đặc trưng
của người Mỹ đối với sự ám ảnh và cô đơn.
Ảnh hưởng từ đời thực và tới đời thực
Nỗ lực cứu Iris của
Travis chịu ảnh hưởng từ The Searchers và Notes from Underground, nhưng nỗ lực ám sát ứng cử viên
tổng thống Palantine của anh lại lấy cảm hứng từ sự kiện thực tế. Năm 1972, Arthur Bremer đã cố gắng và thất bại trong việc ám
sát ứng cử viên tổng thống George C. Wallace. Bremer là một thanh niên cô độc
sống trong một căn phòng thuê, đã theo dõi Wallace sát sao trong nhiều tuần. Cách
Arthur Bremer thực hiện vụ ám sát được miêu tả lại gần như giống hệt trong phim.
Giống như Travis, Bremer đã ghi nhật ký chi tiết và một trong những động cơ
khiến anh ta cố gắng giết ứng cử viên tổng thống là mối quan hệ không thành với
một cô gái trẻ, giống như mối quan hệ không thành của Travis và Betsy.
Taxi
Driver đã ảnh hưởng đến
nhiều bộ phim sau này, nhưng nó nổi tiếng hơn vì đã ảnh hưởng đến một sát thủ
khác tên là John Hinckley. Hinkley thừa nhận bị ám ảnh bởi Taxi Driver, cụ thể hơn là diễn
viên Jodie Foster, người đóng vai Iris. Sau khi theo dõi Foster không thành
công, Hinkley quyết định rằng nếu anh ta ám sát tổng thống thì sẽ thu hút sự
chú ý của cô. Hienckley đã cố gắng và thất bại trong việc ám sát Jimmy Carter
và sau đó là Ronald Reagan.
Dàn diễn viên trong Taxi Driver
Robert De Niro trong vai Travis là một trong những vai diễn nổi bật nhất trong sự nghiệp của ông. Iris được thủ vai bởi Jodie Foster khi cô 14 tuổi, Foster đã có một màn hóa thân xuất sắc, tuy gây nhiều tranh cãi bởi tính chất nhạy cảm của vai diễn nhưng với việc được đề cử hạng mục Nữ phụ xuất sắc tại Oscar năm đó, đã mang đến nhiều tiềm năng cho tương lai của nữa diễn viên này. Betsy được thủ vai bởi Cybill Shepherd; Sport, Tom được thủ vai bởi Harvey Keitel, Albert Brooks; hành khách vô danh được thủ vai bởi chính đạo diễn Martin Scorsese.
Số phận do ai quyết định?
Travis thường xuyên thay đổi quan điểm của mình về việc liệu số
phận được định sẵn hay chính bản thân anh là người quyết định số phận của mình.
Vào đầu phim, trong tình trạng cô đơn và không có nơi nào để đi. Travis cố gắng
làm chủ số phận của mình và thay đổi hoàn cảnh bằng cách tìm kiếm việc làm và một
cô gái. Khi mọi việc không diễn ra như mong đợi, anh cho rằng số phận đã được định
sẵn, anh thất bại vì anh là "người
đàn ông mang nỗi cô đơn của Chúa". Đến nửa sau của bộ phim, Travis
hoàn toàn cho rằng số phận đã được định sẵn. Anh lên kế hoạch ám sát Palantine,
coi đây là số phận của mình và không có bất kỳ lựa chọn nào khác. Tuy nhiên, vụ
ám sát đã thất bại, quan niệm số phận được định sẵn của Travis là sai lầm. Lựa
chọn tiếp theo của Travis là giết những người bảo vệ Iris, một quyết định mà
anh tự đưa ra. Chính Travis, chứ không phải Chúa, tạo ra số phận này.
Các nhân vật khác, như Iris và Wizard, có
quan điểm riêng về số phận của mình. Wizard tuân theo một triết lý sống thụ
động, khi anh ta nói với Travis rằng anh ta sẽ luôn là một tài xế taxi bất kể
anh ta làm gì. Travis thực sự vẫn là một tài xế taxi, điều này cho thấy rằng
anh ta có thể không có nhiều quyền lực đối với số phận của mình như mong đợi.
Iris bất lực theo nhiều cách, và mặc dù số phận của cô có thể không được định
trước, nhưng chắc chắn nó bị ảnh hưởng bởi những người có liên quan. Sport thao
túng và lợi dụng cô, không cho cô quyền tự do lựa chọn, còn Travis buộc cô phải
tự do cho dù cô có muốn hay không. Mặc dù Iris đến New York một cách chủ động,
nhưng đến cuối phim, cô đã mất quyền kiểm soát số phận của mình.
Cô đơn trong đám đông
Trong số hàng triệu người ở thành phố New
York, có thể không có nhiều mối quan hệ thật sự ý nghĩa. Travis bực tức vì
những người trong xe giả vờ như anh không tồn tại, và theo một cách nào đó, đó
là hình ảnh ẩn dụ cho cả thành phố New York. Travis không phải là nhân vật cô
đơn duy nhất trong phim. Tom và Betsy tán tỉnh nhau, nhưng họ dường như không có
một mối quan hệ cá nhân thực sự. Betsy cô đơn đến mức đồng ý hẹn hò với Travis,
một người lạ tiếp cận cô trên phố. Wizard và những người lái xe taxi khác tụ
tập tại một quán ăn đêm, giống như họ không có gia đình hoặc cuộc sống gia đình
không ổn định. Mối quan hệ thực sự duy nhất trong phim là giữa Sport và Iris, nhưng
mối quan hệ đó dựa trên sự bóc lột và phi pháp. Taxi
Driver có nhiều cảnh quay đám đông, mỗi người đi theo hướng riêng
của mình. Ở một mức độ nào đó, góc nhìn về New York này phản ánh quan điểm lệch
lạc, cô lập của Travis, nhưng anh không phải là người duy nhất cảm thấy cô đơn.
Sự tôn vinh bạo lực
Cái kết bất ngờ của
Taxi Driver như một sự tôn vinh của xã
hội đối với hành vi bạo lực của Travis. Thay vì chết trong vụ đấu súng, Travis
sống sót và trở thành anh hùng mặc dù đã giết nhiều người một cách tàn nhẫn. Có
nhiều bài báo tôn vinh cắt dán treo trên tường trong phòng của Travis cũng như
một lá thư cảm ơn do cha mẹ Iris viết. Trớ trêu thay, Travis, kẻ luôn bị xã hội
xa lánh, lại trở nên nổi tiếng khi vi phạm luật pháp. Travis tuân thủ luật pháp
thì vô hình, nhưng Travis giết người lại trở thành một anh hùng. Theo một cách
nào đó, nút thắt này của cốt truyện nhấn mạnh những lời chỉ trích của Travis
đối với xã hội New York, nơi dung túng và thậm chí ca ngợi hành vi tội phạm bạo
lực. Chỉ bằng hành động bạo lực, Travis mới có thể thoát khỏi nỗi cô đơn dường
như là số phận của anh.
Những biểu tượng ẩn dụ của Taxi Driver
Chiếc xe taxi
Chiếc xe taxi như một không gian hạn hẹp, ở đó Travis cô đơn và
tách biệt với thế giới. Chiếc kính chắn gió của chiếc xe như một thấu kính, qua
đó anh nhìn thành phố của mình. Ở đầu phim, Travis lái chiếc xe trong thành phố
dưới cơn mưa. Ánh đèn của thành phố mờ đi dưới kính chắn gió trong cơn mưa cho
đến khi cần gạt nước làm cho cảnh tượng rõ ràng. Lần thứ hai, mưa làm mờ cảnh vật
qua kính chắn gió, nhưng lần này cần gạt nước không làm mọi thứ trở nên rõ ràng
trở lại. Góc nhìn mờ ảo này ẩn dụ cho góc nhìn lệch lạc của Travis về thành phố
và thế giới. Travis không bao giờ nhìn thế giới như thực tế, vì góc nhìn của
anh bị bóp méo bởi bệnh tâm thần. Theo một cách nào đó, chiếc taxi bảo vệ anh
khỏi thế giới bên ngoài. Bên trong chiếc xe, Travis khó bị tổn thương trước những
người khác và cơn thịnh nộ của chính mình. Trong xe, Travis an toàn hơn, nhưng
anh phải chịu đựng sự cô lập ngay cả khi có hành khách. Hành khách thường giả vờ
như Travis không tồn tại và hiếm khi, nếu có, cố gắng kết nối với anh.
Chủ nghĩa phân biệt chủng tộc
Mặc dù Travis không
bao giờ nói công khai bất cứ điều gì phân biệt chủng tộc, ngoài việc sử dụng từ
"spook" trong nhật ký của
mình, nhưng sự phân biệt chủng tộc của anh ta thể hiện rõ qua cách anh ta nhìn
những người da đen xung quanh mình. Travis để ý thấy đàn ông da đen ở khắp mọi
nơi, thể hiện ác cảm và lòng căm thù đối với người da đen. Những cảnh quay liên
tục về các nhóm người da đen cho thấy nỗi ám ảnh của Travis. Máy quay tập trung
vào những người da đen đi bộ trên phố hoặc ngồi trong quán ăn. Người da đen
thường được quay chậm, cho thấy ánh mắt của Travis nán lại lâu ở họ. Anh ta bị
mê hoặc bởi những gì anh ta ghét. Nỗi ám ảnh của Travis khiến anh ta tách biệt
khỏi xã hội, bởi vì phần lớn những người xung quanh Travis chấp nhận những gì
đang diễn ra. Trong khi Wizard và Doughboy vui vẻ ngồi xung quanh với Charlie
T, Travis lại cảm thấy không thoải mái. Khi anh rời khỏi quán ăn với Wizard,
Travis nhìn lại Charlie T, người giả vờ bắn Travis bằng cử chỉ tay. Travis cảm
thấy khó chịu vì cử chỉ này. Travis cũng có vẻ ghen tị với những người da đen.
Anh ấy tập trung vào cặp đôi da đen đang khiêu vũ khi anh ấy xem American Bandstand, như thể anh ấy không thể tin rằng
họ có thể hạnh phúc trong khi anh ấy phải ở một mình.
Taxi Driver có hai nhân vật cũng phân biệt chủng tộc như Travis.
Người đầu tiên là hành khách vô danh, người muốn giết vợ mình vì đã ngủ với một
"tên da đen". Hành khách này nói lên những lời Travis nghĩ nhưng
không đủ can đảm để nói ra, đó là lý do tại sao hành khách này lại có ảnh hưởng
lớn đến Travis như vậy. Một số nhà phê bình cho rằng hành khách này là đối tượng
trong trí tưởng tượng của Travis, đại diện cho những ngóc ngách sâu thẳm nhất
trong tâm hồn anh. Nhân vật phân biệt chủng tộc khác là ông chủ cửa hàng tiện lợi.
Khi Travis bắn một thanh niên da đen cướp cửa hàng tiện lợi, anh ta lo lắng về
hậu quả của việc sử dụng súng không có giấy phép. Ông chủ cửa hàng tiện lợi bảo
Travis đừng lo lắng về điều đó, và ông ta đánh người đàn ông đã chết bằng xà
beng. Travis cảm thấy phân biệt chủng tộc là đúng vì một số người khác cũng như
vậy, mặc dù cảm xúc của họ có lẽ không giống anh ta. Trong kịch bản gốc, tất cả
những người Travis giết ở cuối phim đều là người da đen. Nhưng đạo diễn
Scorsese đã sửa đổi chi tiết này trong kịch bản vì ông tin rằng phân biệt chủng
tộc cực đoan như vậy sẽ gây tranh cãi và không có lợi cho bộ phim.
Tivi
Không giống như các diễn viên trong phim khiêu dâm mà Travis thường
xem. Những hình ảnh trên tivi cho Travis thấy một thực tại khác mà anh không thể
tham gia vào, nơi mà mối quan hệ giữa người với người là có thể, những người
trên tivi có vẻ rất thật đối với anh, và anh vừa ghen tị vừa căm ghét họ. Khi
Travis xem tivi gần cuối phim, anh xem khi cầm một khẩu súng trên tay và thỉnh
thoảng chĩa vào màn hình. Anh xem bộ phim American Bandstand ngay
sau khi giết người đàn ông da đen cướp cửa hàng tiện lợi. Hình ảnh đầu tiên anh
nhìn thấy trên màn hình là cảnh quay cận cảnh một cặp đôi da đen hạnh phúc.
Chúng ta có góc nhìn rộng hơn về cảnh này khi máy quay phóng to vào màn hình.
Giữa tất cả các cặp đôi đang khiêu vũ, có một đôi giày không có ai đi. Travis
trông giống đôi giày đó không chỉ vì anh độc thân mà còn vì thậm chí anh không ở
đó. Anh quan sát hạnh phúc của người khác qua lăng kính của tivi.
Sau đó, Travis xem một bộ phim khác. Thay vì chĩa súng vào tivi,
Travis nghiêng chiếc bàn để làm đổ tivi. Khi tivi vỡ, anh đã phá vỡ chiếc cửa sổ
duy nhất của mình để nhìn ra các mối quan hệ bên ngoài. Lúc này, khả năng tự chủ
của Travis - một phần ít ỏi còn sót lại - cũng vỡ theo. Anh vùi đầu vào tay và
lắc qua lắc lại một cách điên cuồng. Sau vụ đấu súng vào cuối phim, căn phòng của
Travis có một chiếc tivi mới, điều này cho thấy đây có thể là sự cố gắng bắt đầu
lại của Travis.
Nước
Travis ghét sự bẩn thỉu của thành phố New York, và anh mong một
trận mưa lớn để rửa sạch tất cả. Quan niệm của anh về sự bẩn thỉu không chỉ là
mùi hay rác thải, mà còn cả những người sống trong thành phố như người da đen ở
Harlem, gái mại dâm và dân hippie ở quảng trường Thời đại. Trong nhật ký của
mình, Travis bày tỏ lòng biết ơn vì một trận mưa đã khiến thành phố sạch hơn một
chút so với trước đây. Anh cũng nói thêm rằng một ngày nào đó một trận mưa
"thực sự" sẽ rơi xuống làm sạch thành phố. Bằng cách này, Travis đang
tưởng tượng đến một trận mưa tận thế, trận mưa sẽ làm sạch những thứ bẩn thỉu
và những người không xứng đáng. Nước mang phẩm chất của một sức mạnh cứu rỗi.
Nước giúp rửa sạch tội lỗi, sự bẩn thỉu khi Travis chở một gái mại dâm và một
khách làng chơi. Anh lái xe taxi của mình qua một vòi cứu hỏa, rửa sạch bên
ngoài và cả bên trong chiếc xe của mình, cả hai đều đã bị hành khách làm hỏng.
Súng
Trong Taxi Driver, Travis có bốn khẩu súng và một con dao.
Travis nhìn chúng với sự tôn kính nhất định, những cảnh quay đầu tiên và cuối
cùng của khẩu .44 Magnum là
những cảnh quay cận cảnh chậm rãi. Súng có ý nghĩa mạnh mẽ trong cuộc sống của
Travis. Anh ta chỉ mua súng sau khi bị Betsy từ chối, và theo một cách nào đó,
chúng giúp anh trở nên mạnh mẽ hơn sau thất bại của mình trong chuyện tình cảm.
Travis và một số nhân vật khác cũng sử
dụng cử chỉ tay để mô phỏng việc bắn súng. Cử chỉ tay này tuy không gây ra tổn
hại nào về thể chất, nó có sức mạnh xúc phạm và làm tổn thương người khác về
mặt tinh thần. Charlie T là người đầu tiên thực hiện cử chỉ tay này với Travis,
kèm theo tiếng súng nổ, thậm chí trước khi Travis mua súng. Sau đó, Sport cũng
thực hiện cử chỉ tương tự khi Travis đến thăm Iris. Những người này chế nhạo
Travis khi họ giả vờ bắn anh, và anh cảm thấy bị xúc phạm bởi hành động này.
Sau cuộc đấu súng cuối cùng, khi súng của Travis đã hết đạn và cảnh sát đến,
Travis đưa tay lên đầu và giả vờ tự bắn mình. Trong trạng thái điên loạn của
mình, anh dường như tin rằng cử chỉ này là một hành động thật.
Tờ 20 đô la
Khi Travis lần đầu gặp Iris, cô bước vào
xe taxi của anh và bị Sport kéo ra, Sport ném cho Travis một tờ 20 đô la để đổi lấy sự im lặng. Travis lấy
tiền, nhưng anh để nó ở ghế trước, tách biệt với số tiền còn lại của mình. Sau
đó, bất cứ khi nào Travis nhìn thấy tờ tiền đó, anh lại nhớ đến Iris, thứ rác
rưởi của thành phố, và sự im lặng của chính anh. Đối với Travis, tờ tiền tượng
trưng cho sự tham nhũng của thành phố New York, nơi bất kỳ ai cũng có thể bị
mua chuộc, giống như gái mại dâm, với mức giá phù hợp. Số tiền đóng vai trò như
một lời nhắc nhở về sự đồng lõa của chính anh trong hoàn cảnh của Iris, và cuối
cùng nó thúc đẩy anh hành động. Anh xấu hổ vì đã lấy số tiền, và sự xấu hổ đó
thúc đẩy anh hành động sau này. Khi Travis đến gặp Iris trong phòng của cô, anh
dùng tờ tiền này để trả cho thời gian ở bên cô. Anh trả lại số tiền để cố gắng
chuộc lại lỗi lầm trước đây của mình, bước đầu tiên trong vai trò mới của anh -
người giải phóng Iris.
Cái kết và ý nghĩa của Taxi Driver
Năm 1976, vào thời điểm
Taxi Driver phát hành, cái kết của nó đã được các nhà phê bình ca ngợi. Và đến
tận ngày nay, đó vẫn là một trong những lý do được bàn tán sôi nổi và thách
thức suy nghĩ, cảm nhận của người xem. Bộ phim của Martin Scorsese thường lọt
vào danh sách “những bộ phim hay nhất” và những khoảnh khắc cuối cùng đó đã có
đóng góp lớn vào di sản này.
Kết thúc bộ phim, Travis
vẫn còn sống và được coi như một anh hùng hay đó chỉ là tưởng tượng và anh đã
chết là những câu hỏi mà người xem đặt ra liên quan đến cái kết của Taxi Driver.
Chắc chắn có nhiều dấu hiệu từ bộ phim chứng tỏ rằng Travis đã chết; bộ phim ẩn
dụ cuộc sống ở New York như một địa ngục, cảnh quay mở đầu về chiếc taxi đi qua
làn khói mờ ảo, ánh sáng đỏ trên khuôn mặt của Travis khi anh nhìn xuống đường
phố, cảnh quay trên cao nhìn xuống vụ nổ súng cuối phim như thể linh hồn Travis
đang bay lên, nhìn xuống phần xác mình và
những nạn nhân khác nằm trong địa ngục mà họ đã tạo ra. Chỉ duy nhất Iris mặc
bộ đồ trắng, là người sống sót duy nhất, được đóng khung bằng hình ảnh ẩn dụ,
như một thiên thần. Để củng cố ý tưởng rằng Travis đã chết
trong Taxi Driver, máy quay từ từ rời khỏi phòng và dừng lại trên
phố để cho thấy một mớ hỗn độn khổng lồ vẫn tồn tại.
 |
| Cảnh quay từ trên cao trận đấu súng cuối phim |
Cả đạo diễn Scorsese và
biên kịch Schrader đều từng nói rằng họ không có ý định để cảnh cuối của bộ
phim ám chỉ rằng Travis đã chết, tuy nhiên, họ tin rằng đó vẫn là một cách diễn
giải hợp lý. Scorsese và Schrader muốn khán giả tin rằng Travis thực sự
còn sống và được coi như một anh hùng. Schrader cho biết những cảnh cuối không
phải là một cảnh trong mơ, nhưng nó kết thúc ở nơi bắt đầu, Travis lái xe vòng
quanh thành phố và tiếp thêm lửa cho lòng căm thù của mình, để tích tụ và bùng
nổ trở lại, như một vòng lặp.
Cho dù Travis Bickle đã chết hay chưa,
thì Scorsese cũng đã đi một chặng đường dài để chứng
minh rằng anh không thay đổi được bất cứ điều gì. Thay vào đó, anh chỉ làm cho
mọi thứ tồi tệ hơn và điều này cho thấy ảnh hưởng của xã hội đến con người như
thế nào, bao gồm cả những người nghĩ rằng họ đang làm cho mọi thứ tốt hơn.
Trong cái kết của Taxi Driver, thế giới là một nơi tồi tệ, nơi
bất kỳ ai cố gắng sửa chữa nó đều thất bại và không bao giờ thay đổi được bất
cứ điều gì.
Vậy tại sao vào cuối phim, Travis được
tôn vinh như một người anh hùng, mặc dù anh đã giết nhiều người. Nếu Travis bị
coi như một người phạm tội hoặc (và) anh phải chết, đền tội cho tội ác mình đã
gây ra thì đó là một điều hết sức hiển nhiên và bình thường. Tuy nhiên, nếu
phim có cái kết như thế, Taxi Driver chỉ là một bộ phim tầm thường, không đủ
sức nặng cho những thông điệp mà nó muốn truyền tải.
Chúng ta đều biết, Mỹ là một trong số những nơi có nhiều vụ ám
sát các chính trị gia nhiều nhất thế giới. Đó cũng là nơi thường xuyên xảy ra
các vụ xả súng. Cách Travis phản ứng lại sự tha hóa của thế giới, bản chất của
những cuộc vận động tranh cử và cách con người được tôn vinh sau những hành động
quá khích phần nào đó mang tính đại diện. Điều đó không phải ngẫu nhiên, nó như
một phần trong bản năng của người Mỹ, và Schrader
tin rằng đó là phản ứng đặc trưng của người Mỹ đối với sự ám ảnh và cô đơn.
Taxi Driver là bộ phim đã phản ánh được điều đó một cách chân thật và sâu sắc.
Giống như một số tác phẩm kinh điển
khác của Mỹ, ẩn sau những câu chuyện bề nổi là những tầng ý nghĩa khác của thực
tại cuộc sống. Cuốn theo chiều gió đã khắc họa nỗi đau, nỗi mất mát và sự đi
lên của nước Mỹ sau cuộc nội chiến, Gatsby vĩ đại như một biên niên sử của nước
Mỹ những năm 1920. Còn Taxi Driver đã bất
tử hóa thành phố New York vào những năm 1970, một thành phố rất khác so với New York mà
chúng ta biết đến ngày nay. Sự bẩn thỉu của thành phố được phóng đại trong phim
một phần vì góc nhìn lệch lạc của Travis Bickle, nhưng vào năm 1975, khi bộ phim được quay, New York thực sự là
một thành phố bẩn thỉu và tha hóa. New York đã gần như nộp đơn xin phá sản
vào năm 1974, những
người thu gom rác đã đình công vào mùa hè năm 1975, đường phố tràn ngập rác thải và thành phố
không có đủ tiền để khắc phục các vấn đề. Một trong những lời hứa mà Jimmy
Carter đưa ra khi vận động tranh cử tổng thống là đảm bảo New York không phải nộp
đơn phá sản. Taxi Driver trình
bày một bức chân dung chân thực về Manhattan trước đây. Quảng trường Thời đại
tràn ngập các hoạt động khiêu dâm và gái mại dâm. Bạo lực tràn lan khắp nơi. Và
vào lúc đang làm Taxi Driver, nước Mỹ có một chiến dịch tranh cử tổng thống, cùng
với đó là những tồn tại liên quan đến chiến tranh Việt Nam. Đối với một cựu lính thủy đánh bộ đã từng
tham chiến ở Việt Nam, Travis càng cảm thấy ghê tởm sự bẩn thỉu của những lời hứa
giả tạo của các chính trị gia. Đó không chỉ là ở Taxi Driver, nó còn mang tính
đại diện cho những cuộc vận động tranh cử khác ở nước Mỹ.
Taxi Driver không chỉ là một bộ phim, nó là một nhân chứng, một
phản ánh chân thật về thành phố New York nói riêng và nước Mỹ nói chung trong
những năm 1970. Nó cũng là một tư tưởng, là ánh đèn soi sáng những góc khuất
tăm tối và cách phản ứng đặc trưng của người Mỹ. Có rất ít những bộ phim làm được
điều đó, và Taxi Driver đã làm nó một cách xuất sắc.
0 comments:
Post a Comment