Hãy đi tìm lẽ sống, đừng chỉ tìm hạnh phúc

Nhà tâm lí học nổi tiếng người Do Thái Viktor Frankl cùng vợ và cha mẹ mình bị bắt vào tháng 9 năm 1942 ở Vienna, sau đó họ bị đưa đến các trại tập trung của Đức quốc xã. Ba năm sau, khi chiến tranh kết thúc, hầu hết các thành viên trong gia đình ông đã qua đời trong trại, trong đó có cả người vợ đang mang thai của mình, nhưng ông - tù nhân số 119104 - đã sống sót qua những tàn khốc của chế độ phát xít. Sau đó ông đã viết lại những trải nghiệm của mình qua cuốn sách “Đi tìm lẽ sống”, quyển sách được viết trong vòng 9 ngày, ông đã kể lại cuộc sống của mình trong các trại tập trung và đi đến kết luận: sự khác biệt giữa những người sống sót và người bỏ mạng ở đây chỉ phụ thuộc vào một điều: lẽ sống.

Hãy đi tìm cho mình một lẽ sống

Như ông đã quan sát tại những trại tập trung, những người tìm thấy cho mình một lí tưởng sống ngay cả trong hoàn cảnh khủng khiếp nhất sẽ kiên cường hơn, vững vàng hơn rất nhiều trước những khổ đau so với số còn lại.

Frankl làm việc như một nhà trị liệu tại các trại tập trung. Trong cuốn sách, ông đưa ra trường hợp hai người bạn tù có ý định tự tử mà ông từng tiếp xúc. Giống như rất nhiều người khác trong trại, họ tuyệt vọng và nghĩ rằng chẳng còn điều gì để trông đợi từ cuộc sống, không còn lí do gì để sống cả. “Cả 2 trường hợp”, Frankl viết, “Câu hỏi đặt ra là, họ có nhận ra rằng cuộc sống vẫn trông đợi họ, một điều gì đó trong tương lai vẫn trông đợi họ. Với người này, đó là đứa con bé bỏng đang lưu lạc ở một đất nước khác. Với người kia, một nhà khoa học, đó là loạt những cuốn sách cần được hoàn thành.”

"Khi một người nhận ra rằng họ là không thể thay thế, họ nhận thức được một cách đầy đủ những trách nhiệm của sự tồn tại của mình. Những ai ý thức được trách nhiệm mình đang gánh vác với mọi người - những người mong mỏi đợi chờ họ hay ý thức được trách nhiệm về công việc mà mình đang dang dở sẽ không bao giờ vứt bỏ cuộc sống của mình. Những người biết mình sống trên đời để làm gì sẽ luôn chịu đựng được dù cuộc sống khắc nghiệt như thế nào."

Năm 1991, Thư viện Quốc hội đã ghi danh cuốn “Đi tìm lẽ sống” là một trong 10 cuốn sách có ảnh hưởng nhất nước Mỹ. Nhưng ngày nay, giá trị cốt lõi của cuốn sách - sự nhấn mạnh vào tầm quan trọng của lẽ sống, giá trị của khổ đau và trách nhiệm với một điều gì đó vượt lên chính bản thân mình - có vẻ như chẳng có tí tương đồng nào với cách mà chúng ta đang sống, khi mà chúng ta quan tâm tới việc theo đuổi sự thỏa mãn cá nhân nhiều hơn là đi tìm ý nghĩa của cuộc sống. “Đối với người Châu Âu”, Frankl viết , "đó là đặc trưng của nền văn hóa Mỹ, lúc nào cũng yêu cầu và đòi hỏi ‘được hạnh phúc’. Nhưng hạnh phúc không phải thứ chỉ để theo đuổi, hạnh phúc cần phải được đảm bảo. Mỗi người phải có một lí do để trở nên hạnh phúc.”

Cuộc sống ý nghĩa và cuộc sống hạnh phúc giống nhau ở một số khía cạnh, nhưng về tổng thể chúng vẫn có sự khác biệt. Đa số chúng ta cho rằng “cuộc sống hạnh phúc” có liên quan đến việc “nhận về” trong khi “cuộc sống ý nghĩa” là “cho đi”. Chính việc chăm chăm theo đuổi hạnh phúc đã cản trở hạnh phúc thật sự.

Hạnh phúc không đi cùng với ý nghĩa, giống như sống một cuộc sống hời hợt và nông cạn, chỉ biết đến lợi ích cá nhân hay thậm chí là sự ích kỉ, một cuộc sống mọi thứ đều suôn sẻ, những nhu cầu và khát khao trở nên dễ dàng được thỏa mãn, và những khó khăn, vướng mắc thì bị tránh né và lờ đi.

Vậy, đâu là sự khác biệt giữa một cuộc sống hạnh phúc và một cuộc sống ý nghĩa? Hạnh phúc, là về những cảm giác tốt và thoải mái. Những người cảm thấy hạnh phúc có xu hướng nghĩ rằng cuộc sống thật dễ dàng, họ có sức khỏe thể chất tốt, có khả năng mua những thứ họ cần và muốn. Trong khi việc không đủ tiền làm giảm cách bạn cảm nhận và đánh giá sự hạnh phúc và ý nghĩa cuộc sống, thì điều này tác động lớn hơn nhiều vào hạnh phúc. Một cuộc sống hạnh phúc cũng có nghĩa là không có lo âu hay căng thẳng gì cả.

Điều quan trọng nhất đứng từ góc nhìn xã hội, theo đuổi hạnh phúc được gắn với những hành vi có tính ích kỉ, như đã được giới thiệu ở trên, đó là “nhận về”, hơn là “cho đi”. Các nhà tâm lí học đã đưa ra một lí giải dưới góc độ tiến hóa cho điều này: hạnh phúc là thỏa mãn những nhu cầu bản năng. Nếu bạn cần hay muốn một điều gì đó - ví như khi đói, bạn ăn, và nó khiến bạn hạnh phúc. Nói cách khác, con người trở nên hạnh phúc khi họ có những thứ họ muốn. Loài người, không phải là giống loài duy nhất cảm thấy hạnh phúc vì điều đó. Loài vật cũng có nhu cầu và mong ước, khi những nhu cầu ấy được thỏa mãn, chúng cũng cảm thấy hạnh phúc tương tự.

Người hạnh phúc có được những niềm vui từ lợi ích mà mình nhận được, trong khi đó, những người tìm kiếm một cuộc đời ý nghĩa lại tìm thấy niềm vui ở sự cho đi. Nói cách khác, lẽ sống giúp ta vượt qua chính bản thân mình trong khi hạnh phúc là thỏa mãn bản thân khi cần thiết. Điều gì khiến cho loài người tách biệt với các loài động vật khác, đi ngược lại với qui luật tự nhiên về mưu cầu hạnh phúc để theo đuổi một cuộc sống có ý nghĩa - thứ độc nhất vô nhị mà chỉ riêng loài người mới có? Họ tìm thấy ý nghĩa cuộc sống từ việc cho đi một điều gì đó và hi sinh vì lợi ích của cộng đồng. Họ sử dụng hết khả năng và thế mạnh của mình cho điều mà họ tin tưởng, vượt lên chính bản thân mình. Người sống có lí tưởng thường chủ động tìm kiếm những điều ý nghĩa ấy kể cả khi họ biết họ phải trả giá bằng hạnh phúc của mình. Bởi họ cống hiến cho những điều lớn lao hơn chính bản thân mình.

Lí tưởng không phải chỉ là vượt lên chính mình, nó là vượt lên khoảnh khắc hiện tại. Trong khi hạnh phúc là cảm nhận của hiện tại, tại đây, ngay khoảnh khắc này, nhưng cuối cùng nó cũng sẽ mất đi, giống như tất cả những cảm xúc khác, sự tác động tích cực của cảm xúc và niềm vui chỉ là thoáng qua. Ngược lại, lí tưởng có tính bền vững, kết nối quá khứ với thực tại và tương lai. Vượt lên trên khoảnh khắc hiện tại, nhìn vào quá khứ và tương lai là dấu hiệu của một cuộc sống ý nghĩa. Hạnh phúc không đến trong suy tưởng về quá khứ hay tương lai. Những người sống cho hiện tại thường hạnh phúc hơn nhưng những người dành thời gian suy tính cho tương lai và những mất mát, trắc trở trong quá khứ, cảm thấy cuộc sống có ý nghĩa hơn đồng nghĩa với việc họ cảm thấy ít hạnh phúc hơn.

Những khó khăn, bất hạnh đến với bạn làm giảm mức độ hạnh phúc nhưng làm tăng giá trị cuộc sống của bạn. Những người sống có lí tưởng là những người xác định cho mình mục đích sống rõ ràng, và họ đánh giá mức độ hài lòng với cuộc sống cao hơn những người khác dù họ có đang cảm thấy buồn bã. “Nếu có ý nghĩa cuộc đời nào”, Frankl viết “thì đó phải là ý nghĩa ở trong sự khổ đau”

Quay lại với cuộc đời của Frankl, với trải nghiệm mang tính quyết định của ông trước khi bị bắt đến trại tập trung. Đó là sự kiện liên quan đến sự khác biệt giữa theo đuổi lí tưởng và theo đuổi hạnh phúc trong cuộc sống.

Ngay thời thiếu niên, Frankl đã có mong muốn trở thành một nhà tâm lí học hàng đầu của Vienna và thế giới. Năm 16 tuổi, ông đã viết thư trao đổi với Sigmund Freud. Một trong những bức thư đó, Frankl  đã gửi Freud một bài nghiên cứu viết tay dài 2 trang. Freud vô cùng ấn tượng với tài năng của Frankl và đã gửi bản thảo đó cho Tạp chí Tâm lí học. “Tôi hi vọng cậu không phản đối”, Freud viết thư hồi đáp cho chàng trai trẻ.

Trong thời gian theo học trường y khoa, Frankl còn tiến xa hơn nữa. Không chỉ thành lập trung tâm phòng chống tự tử cho thanh thiếu niên, ông còn phát triển liệu pháp của riêng mình, đóng góp cho ngành tâm lí học lâm sàng: liệu pháp ý nghĩa - học thuyết giúp con người đối mặt với trầm cảm, đạt được trạng thái hạnh phúc bằng cách tìm ra ý nghĩa cuộc sống của mình. Năm 1941, học thuyết này của ông thu hút sự chú ý của quốc tế và ông làm việc với tư cách là trưởng khoa thần kinh học vủa bệnh viện Rothschild Vienna, nơi ông đã đặt mạng sống và sự nghiệp của mình vào nguy hiểm khi quyết định đưa ra chẩn đoán sai lệch về sức khỏe của bệnh nhân để họ có thể thoát khỏi án tử của Đức quốc xã thiết lập riêng cho các bệnh nhân có vấn đề về sức khỏe tâm thần.

Cùng năm đó, ông phải đối mặt với quyết định thay đổi cuộc đời của mình. Cùng với sự nghiệp đang trên đà phát triển và nhận thấy sự đe dọa của quân phát xít, Frankl đã xin và được cấp visa sang Mỹ. Thời điểm đó cũng là lúc Đức Quốc xã và phát xít bao vây và bắt bớ người Do Thái vào các trại tập trung, đối tượng đầu tiên chúng nhắm đến là người già. Frankl biết, việc cha mẹ mình bị bắt chỉ còn là vấn đề thời gian, ông cũng biết rằng, khi chuyện đó xảy ra, ông có trách nhiệm phải ở bên cha mẹ mình và giúp đỡ họ vượt qua những chấn thương trong quá trình thích nghi với cuộc sống ở trại. Nhưng mặt khác, là một người đàn ông mới lập gia đình với bản thị thực trong tay, ông bị cám dỗ bởi ý định rời đến Mỹ, chạy trốn một cách an toàn để phát triển và nâng cao vị thế trong lĩnh vực của mình trong tương lai.

Khi đó ông không biết phải làm gì và quyết định đến nhà thờ thánh Stephan, Vienna để cầu nguyện. Ông tự hỏi mình “tôi có nên bỏ mặc cha mẹ mình…” liệu tôi có thể nói lời tạm biệt và mặc họ cho số phận? Bổn phận của tôi nằm ở đâu? Ông đã trông chờ “một lời gợi ý từ thiên đường”.

Khi trở về nhà, ông đã tìm ra nó. Một miếng đá cẩm thạch nằm trên bàn - cha ông giải thích nó là một mẩu vụn từ đống đổ nát của một giáo đường người Do Thái mới bị quân phát xít phá hủy gần đó. Viên đá cẩm thạch mang ý nghĩa của 10 điều răn, một trong số đó là tôn kính cha mẹ. Frankl quyết định ở lại, dẹp bỏ mong ước cá nhân sang một bên để giúp đỡ gia đình mình và sau đó là những tù nhân khác trong trại.

Sự thông tuệ của Frankl bắt nguồn từ những trải nghiệm cá nhân đó, giữa những đau khổ không thể tưởng tượng của con người, đến ngày nay vẫn còn nguyên giá trị: “là một con người luôn là hướng đến một điều gì đó, cho ai đó, nhiều hơn chính bản thân mình, đó có thể là một lý tưởng để sống hoặc một người để yêu. Khi ta dần quên đi cái tôi của bản thân, cố gắng hết mình vì trọng trách ta mang, cho người ta yêu quí, phần người trong chúng ta càng trở nên sáng rõ."

Theo đuổi lí tưởng và ý nghĩa cuộc sống khiến con người trở thành cá thể độc nhất vô nhị. Bằng cách đặt những quan tâm cá nhân ích kỉ sang một bên để hành động cho những điều lớn lao hơn, vượt lên chính bản thân mình, cho đi hơn nhận lại, chúng ta không chỉ nhấn mạnh bản chất và tính nhân văn của con người mà còn khẳng định rằng cuộc sống sẽ trở nên tốt đẹp hơn so với việc đuổi theo hạnh phúc đơn thuần.

VnTimeless

Cảm ơn bạn đã ghé thăm website!