Bài diễn văn này được trình bày vào ngày
20/06/1880 tại cuộc họp thứ hai của Hội những người yêu thích văn học Nga, nhân
dịp khánh thành tượng đài Pushkin tại Moscow. Bài diễn văn đã khơi dậy những phản
ứng cuồng nhiệt từ khán giả, dường như chưa từng có trong lịch sử diễn thuyết
công khai ở Nga. Nhờ bài phát biểu của Dostoevsky, một góc nhìn mới về tác phẩm
và con người của Pushkin được nêu lên, nhiều suy nghĩ về mục đích và số phận của
người dân Nga được nhà văn vĩ đại này đặt ra, và đã được khắc sâu trong văn hóa
và bản sắc dân tộc Nga trong một thời gian dài. Đây được coi là thành tựu đỉnh
cao trong những năm cuối đời của ông và đưa ông lên hàng ngũ của một nhà tiên
tri đồng thời củng cố thêm vị thế của ông như là nhà văn Nga đương đại vĩ đại
nhất.
 |
| Một bức ảnh Dostoevsky được render lại |
Điều gì đã xảy
ra vào ngày Dostoevsky đọc bài diễn văn
bất hủ này?. “Ông bước lên sân khấu, ngẩng cao đầu một
cách kiêu hãnh, đôi mắt sáng trên khuôn mặt nhợt nhạt của mình, nhưng đầy phấn
khích, giọng nói ngày càng mạnh mẽ hơn và vang lên với một sức mạnh đặc biệt,
cử chỉ ngày càng tràn đầy năng lượng và uy quyền. Ngay từ đầu bài phát biểu, đã
có một mối liên hệ tinh thần giữa ông và những người nghe, ý thức và cảm giác
về mối liên hệ tinh thần này là điều Dostoevsky luôn cảm nhận được, ông kiêu
hãnh dang rộng đôi tay của mình. Khi ông nói xong, có một khoảnh khắc im lặng,
và sau đó, giống như một cơn lũ tràn về. Tiếng vỗ tay, tiếng ghế va vào nhau,
tiếng la hét làm rung chuyển hội trường. Nhiều người khóc, quay sang những
người xa lạ bên cạnh để chào hỏi và nói chuyện, có những người đã ngất xỉu vì
sự phấn khích. Hầu hết mọi người đều ở trong trạng thái như vậy, dường như họ
sẽ đi theo ngay nếu diễn giả gọi họ, đến bất cứ nơi nào!”. Đây là cách một
luật sư nổi tiếng người Nga, Anatoly Feodorovich Koni, miêu tả lại về bài phát
biểu của Dostoevsky, một đánh giá có ý nghĩa bởi vì bản thân ông cũng là một
nhà hùng biện tài ba.
Tại sao, bằng phương tiện, cách truyền tải như thế nào mà tác giả
của bài phát biểu lại đạt được hiệu ứng lớn như vậy, một hiệu ứng gây ra bất
ngờ cho chính tác giả: “…tôi đã quá sốc và kiệt sức đến nỗi bản thân
tôi đã gần như ngất đi”, Dostoevsky đã viết như vậy vào ngày 30/06/1880
trong một lá thư gửi cho S.A.Tolstoy.
Nhưng đây không phải là câu hỏi duy nhất liên quan đến hiện tượng
này qua bài diễn văn Pushkin của Dostoevsky. Nghịch lý của bài diễn văn này nằm
ở chỗ, nó tạo ra những phản ứng tích cực, cuồng nhiệt của những người trực tiếp
nghe. Nhưng sự cuồng nhiệt này đã được thay thế bằng những lời chỉ trích tiêu
cực, chua cay và gay gắt trên báo chí sau đó. Làm thế nào để giải thích được
mâu thuẫn này?
Ở đây, trước hết là sự khác nhau về sự tiếp nhận. Một đằng là sự
nhận thức trực tiếp lời nói bằng tai trong màn diễn thuyết sâu sắc của tác giả,
cộng với sự cộng hưởng từ đám đông. Một đằng là sự tiếp nhận bằng cách đọc lại
những văn bản (có chủ đích như một bài luận) trên các trang báo. Sự khác biệt
chính giữa nhận thức thính giác và thị giác là người nghe bị ảnh hưởng trực
tiếp bởi sự xúc động mà người diễn thuyết và đám đông đem lại, điều này không
thể có bằng cách đọc qua các trang báo.
Và, những người có mặt đã nghe và “lắng nghe” điều gì? Để trả lời
câu hỏi này, chúng ta cần hiểu trạng thái tinh thần của người dân khi đó, để
hiểu và theo dõi những chuyển động tâm lý của người nghe. Nhưng để làm được
điều này, chúng ta cần phải hiểu rộng hơn về tình hình chính trị và tâm trạng
của nhân dân trong giai đoạn lịch sử đó của nước Nga, bởi vì, như I.Volgin đã
nói, “Bài diễn văn của Dostoevsky không thể hiểu được nếu
tách biệt nó khỏi những hoàn cảnh lịch sử đã tạo ra nó. Hơn nữa, việc loại bỏ
văn bản của bài phát biểu khỏi bối cảnh thực tế của nó đã “bóp méo” chính văn
bản đó”.
Vào những năm 70-80 của thế kỷ XIX, nước Nga đang trong một giai
đoạn khủng hoảng chính trị trầm trọng, các cuộc đấu tranh cách mạng, khủng bố
gia tăng: những nỗ lực của Vera Zasulich nhằm ám sát đại tá Fyodor Trepov,
thống đốc St.Petersburg; ngày 04/08/1878 một vụ ám sát khác nhằm vào trung
tướng Mezentsev, người đứng đầu Cục III; ngày 05/02/1880 một vụ nổ xảy ra tại
tầng hầm của Cung điện Mùa đông, nơi diễn ra bữa tối ngoại giao của Alexander
II với Hoàng tử Hesse; một nỗ lực ám sát người đứng đầu Ủy ban hành chính tối
cao MT Loris Melikov vào ngày 20/02/1980…v.v. Sự chia rẽ ngày càng gia tăng
trong xã hội và yêu cầu cải thiện tình hình thực tế buộc giới trí thức Nga phải
tìm ra con đường, lý tưởng, và xác định được vị trí lịch sử của mình. Không
chấp nhận chính sách của những người theo chủ nghĩa dân túy, giới trí thức đã
cố gắng tìm ra những cách khác để giải quyết các vấn đề của nước Nga. Trong đó
nổi bật hai trường phái, những người theo tinh thần của chủ nghĩa phương Tây
(như S.M. Solovyov, K.D. Kavelin, I.V. Vernadsky, I.S. Turgenev…), và những
người theo chủ nghĩa Slavo (như I.S. Aksakov, F.M. Dostoevsky…). Bước sang năm
1880, cuộc đối đầu giữa nhà nước và những người cách mạng đã lắng xuống do
chính sách hòa giải, tự do của bá tước M.T. Loris Melikov, người được bổ nhiệm
đứng đầu Ủy ban hành chính tối cao. “Sự tan băng” này đã dẫn đến việc Bộ trưởng
giáo dục công cộng, mang tinh thần bảo thủ, D.A. Tolstoy, bị sa thải, các hoạt
động kiểm duyệt được nới lỏng và suy yếu, báo chí phát triển chưa từng có,
những căng thẳng xã hội giảm dần, chấm dứt tình trạng khủng bố có tổ chức.
Chính phủ đã giao cho tầng lớp trí thức một vai trò đặc biệt, đó là thực hiện
các cải cách và phát triển văn hóa dân tộc.
Bên cạnh bầu không khí lạc quan và những thay đổi tích cực này,
những căng thẳng trong xã hội Nga vẫn tồn tại và dễ bùng phát. Lúc này, bất cứ
một hoạt động nào có ý nghĩa gắn kết sự đoàn kết toàn dân đều mang lại những
thay đổi tích cực. Trong hoàn cảnh đó, tượng đài Puskin được khánh thành. Khi
tiếng chuông ngân lên, tấm vải phủ rơi xuống. Như các tờ báo đã viết, mọi
người “phát điên vì hạnh phúc”. “Có bao nhiêu cái bắt tay, bao nhiêu nụ
hôn chân thành tốt đẹp đã được trao đi giữa mọi người, đôi khi là những người
xa lạ với nhau”. Những cảm xúc tuôn trào như vậy, kèm theo đó là những bữa tiệc,
những cuộc họp, buổi hòa nhạc của Hội những người yêu thích văn học Nga, và hầu
hết những tràng pháo tay, như một sự ngầm hiểu, là dành cho S. Turgenev, được
ngầm coi là “người thừa kế trực tiếp và xứng đáng của Pushkin”.
Mọi người đều tin rằng bài phát biểu của Turgenev tại cuộc họp đầu
tiên của Hội những người yêu thích văn học Nga sẽ là một sự kiện quan trọng, có
tầm ảnh hưởng nhất của lễ kỷ niệm Pushkin. Nhưng bài phát biểu của ông không
thỏa mãn được niềm hy vọng của người nghe, ông không chỉ phủ nhận Pushkin quyền
được ngang hàng với những thiên tài của thế giới, mà còn phủ nhận danh hiệu
“nhà thơ của nhân dân, của dân tộc”.
Bài phát biểu của Turgenev đã nêu được những lý do toàn diện, được
cân nhắc kỹ lưỡng cho việc dựng tượng đài Pushkin, đồng thời giải thích lý do
tại sao hầu như tất cả trí thức Nga, những người con ưu tú, đại diện của đất
nước, của chính phủ, giới khoa học và văn học nghệ thuật đã có mặt tại Moscow
để tôn vinh và thể hiện lòng biết ơn dành cho Pushkin. Đó là một bài diễn văn công
phu, tao nhã, giản dị và khiêm tốn của nhà thơ. Toàn bộ bài phát biểu của
Turgennev thấm đẫm lòng tôn kính sâu sắc đối với Pushkin, nhưng không đáp ứng
được mong muốn chung là được nghe một đánh giá thuyết phục về tầm quan trọng
của nhà thơ hoặc một tuyên bố chính trị quan trọng. Diễn văn của Turgenev không
trở thành điểm nhấn của chương trình như mong đợi. Vì vậy, một sự thỏa mãn cảm
xúc với số đông người tham dự đã không xảy ra. Thất bại của Turgenev nằm ở chỗ,
bài phát biểu của ông hướng nhiều đến tâm trí hơn là cảm xúc của đám đông.
Ngày 20/06/1880 đã trở thành ngày chiến thắng của Dostoevsky. Đối
với những người đã nghe bài diễn văn nổi tiếng của ông vào ngày hôm đó, tất
nhiên, họ đã hình dung rõ ràng sức mạnh và ảnh hưởng to lớn mà lời nói của một con
người có thể đem tới, khi nó được nói ra với sự chân thành và một nhiệt huyết.
Ngày hôm trước, khi Turgenev đọc bài diễn văn của mình, chắc chắn nó cũng không
kém phần chân thành và nhiệt huyết, nhưng ông lại không tạo ra được hiệu ứng
như Dostoevsky đã làm được. Vậy bằng cách nào mà Dostoevsky có thể chinh phục
và tập hợp những trái tim người nghe trong ngày đó?.
Điều này chắc chắn không phải do cách đọc. Hôm đó, Dostoevsky
khoác lên mình một chiếc áo đuôi tôm, trông giống như một chiếc áo được treo trên
móc hơn là mặc lên người; chiếc áo sơ mi nhăn nhúm; chiếc cà vạt trắng thắt sơ
sài, trông như sắp bị bung ra. Ông đọc bài diễn văn theo cách rất bình thường,
ông ấy nói đơn giản, chính xác như thể đang nói chuyện với những người quen
biết. Tất cả đều rất đơn giản và rõ ràng, giản dị và không cầu kỳ.
Rõ ràng, điều quan trọng nhất tạo ra sự khác biệt nằm ở nội dung
của bài diễn văn. Nó đã phù hợp với đối tượng người nghe như thể người đọc đã
nghiên cứu rất kỹ thành phần khán giả là những ai, và bài diễn văn được viết
dành cho họ.
Lời mở đầu bài diễn văn là một sự khẳng định,
khẳng định tính duy nhất, và hơn thế nữa còn mang tính huyền bí, tính đại diện,
hướng đến điều rộng lớn là tinh thần Nga và đó chính xác là những gì công chúng
muốn nghe nhất.
Sau khi đặt luận đề về lời tiên tri của Pushkin,
Dostoevsky giới thiệu một khái niệm quan trọng, đó là “người lang thang bất
hạnh”, kiểu người đã được Pushkin tìm thấy và mô tả lại qua hình ảnh của Aleko.
Và rồi Dostoevsky liên hệ với thực tế hiện tại, nhận ra ở những người xã hội
chủ nghĩa mới mang những nét đặc trưng của Aleko.
Một cách diễn giải mới như vậy về hình ảnh đặc
trưng của một kiểu người Nga không thể không thu hút người nghe, vấn đề lời nói
được chuyển từ phạm vi văn học sang phạm vi xã hội- lịch sử. Tác giả nêu lên
rằng, những người con cháu của Aleko phấn đấu đạt được mục tiêu và hạnh phúc,
không chỉ của riêng mình mà còn cho thế giới. Sau lời nói này, rất đông người
nghe cảm thấy trong mình cần hướng tới những lý tưởng cao cả và có lẽ đã bị
cuốn vào sự tự vấn bản thân. Dostoevsky trước hết đã giành được sự đồng cảm của
người nghe, khiến họ tham gia vào một chí hướng tập thể.
Tiếp theo, Dostoevsky tiến hành phân tích một kẻ lang thang khác
của Pushkin là Onegin, và nhờ vào cách diễn giải đặc biệt về hình ảnh này, về
tội ác, tư tưởng, tính cách của Onegin, một bộ phận người nghe bắt đầu nghi ngờ
loại “người lang thang” này. Lúc này, số đông người nghe hoàn toàn bị cuốn theo
lời nói của tác giả, bởi vì đối với họ, lời nói này không còn là về Pushkin nữa
mà là về chính họ.
Tiếp theo, bằng hình ảnh nhân vật Tatyana, trong tiềm thức của
người nghe, ranh giới giữa số phận của một nhân vật văn học, với hình ảnh khái
quát về người phụ nữ Nga và cuộc sống của chính cô ấy cuối cùng đã bị xóa nhòa.
Dostoevsky. Đã chinh phục hoàn toàn những khán giả nữ đang nghe ông
nói. Không phải vô cớ mà vào cuối buổi phát biểu, một nhóm phụ nữ trẻ chạy lên
sân khấu và trao cho Dostoevsky vòng nguyệt quế có dòng chữ: “Dành tặng người
phụ nữ Nga, người mà ông đã nói rất nhiều điều tốt đẹp”. Trong phần diễn thuyết
về Tatyana, họ chỉ nghe thấy lời khen ngợi dành cho phụ nữ Nga, nói cách khác,
dành cho chính họ, chứ không phải dành cho một kiểu phụ nữ Nga cụ thể nào.
Khi tất cả những người có mặt trong hội trường đều cảm thấy mình
là những “kẻ lang thang xa lạ” như Onegine, hay chỉ là “những phôi thai của đạo
đức”, bị đánh giá thấp với một “tâm hồn bị xúc phạm, bị tổn thương” như
Tatyana. Dostoevsky gần như đánh mất lòng tin của tất cả những Onegine mới xuất
hiện, khi nhận ra “có quá nhiều sự phục tùng về mặt tinh thần trong những kẻ
lang thang trên thế giới này”. Nhưng tiếp theo, khi ông gọi cùng một kiểu người
Nga là “người tìm kiếm sự hòa hợp của thế giới”, ông dường như đã hòa giải với
công chúng và khôi phục lại sự cân bằng đáng tin cậy.
Vì vậy, phần lớn công chúng đã gắn bó với ý kiến của diễn giả và
sẵn sàng để đáp lại lời kêu gọi của ông. Chỉ còn lại một thính giả hoài nghi
trong hội trường. Người đàn ông này là Sergeevich Turgenev, một đối thủ tư
tưởng và đối thủ văn học của Dostoevsky. Nhưng vào ngày hôm đó, kẻ thù đã bị
khuất phục trước nhiệt huyết chung. Vào cuối bài phát biểu, ông thậm chí còn
vội vã ôm Dostoevsky và nói: “Ông là một thiên tài, ông còn hơn cả một
thiên tài”. Đúng vậy, một thời gian sau, đánh giá của ông về bài phát biểu
đã thay đổi một cách cơ bản. Trong một lá thư gửi Stasyulevich, ông viết:
“Đây là một bài phát biểu rất thông minh, xuất sắc và xảo quyệt, với tất cả
niềm đam mê, bài phát biểu hoàn toàn dựa trên sự dối trá, nhưng sự dối trá cực
kỳ dễ chịu đối với lòng tự hào của người Nga… rõ ràng là công chúng đã bị mê
hoặc bởi những lời khen ngợi này; đúng vậy, và bài phát biểu thực sự tuyệt vời
về mặt vẻ đẹp và sự khéo léo”. Và sau đó, trong cuộc trò chuyện với V.V.
Stasov, ông thừa nhận ông ghê tởm bài phát biểu của Dostoevsky, bài phát biểu
khiến hàng ngàn người phát điên cùng chúng tôi.
Làm thế nào Dostoevsky thành công vào ngày 20/06 trong việc đảm
bảo sự công nhận của Turgenev? Chỉ là trong bài phát biểu có một lời nói nồng
nhiệt, chân thành, dễ chịu ngay cả đối với lòng kiêu hãnh của ông. Dostoevsky
đã đưa ra một phép so sánh giữa Tatyana và nữ anh hùng trong tác phẩm của
Turgenev. Trong đó đã đề cao nhân vật của Turgenev là hình ảnh nữ anh hùng vĩ
đại nhất của văn học Nga.
Vì vậy, trước khi Dostoevsky đi đến điểm then chốt trong bài phát
biểu của mình, khán giả đã hoàn toàn nằm trong tầm kiểm soát của ông, sẵn sàng
đáp lại bất kỳ lời kêu gọi nào của ông. Nhưng trước khi chuyển sang luận đề
chính của bài phát biểu, tác giả bài phát biểu đã phác thảo hệ thống xây dựng
hình ảnh cho tác phẩm của chính mình: 1) Pushkin là nhà văn vĩ đại, sánh ngang,
thậm chí là vượt qua những nhà văn vĩ đại nhất trên thế giới. Pushkin là nhà
văn của dân tộc, của nhân dân. 2) Kiểu người Nga lang thang cho đến ngày nay
vẫn tồn tại và sẽ còn tồn tại lâu dài. 3) Vẻ đẹp của người phụ nữ Nga. Trong
động thái như vậy, người nói như thể đã kéo người nghe ra khỏi sự tự vấn và đưa
họ trở lại chủ đề thảo luận ban đầu- Pushkin và tác phẩm của ông. Tiếp theo,
chuyển sang đặc điểm của giai đoạn thứ ba, ông đưa ra luận đề mới: “Trong mỗi tác phẩm của Pushkin, người ta cảm nhận được
niềm tin vào tính cách Nga, niềm tin vào sức mạnh tinh thần của nước Nga, và ở
đâu có niềm tin, ở đó có hy vọng, hy vọng lớn lao cho con người, đất nước Nga”.
Bây giờ, nỗi thống khổ đang thịnh hành là nỗi thống khổ yêu nước. Trong bối
cảnh đó, dễ nhất là thực hiện ý tưởng về bản sắc dân tộc và sự vượt trội của
người dân Nga: “Và trong giai đoạn này, nhà
thơ đã bộc lộ một điều gì đó gần như là kỳ diệu, chưa từng thấy hay nghe được ở
bất kỳ đâu trong lịch sử nhân loại”. Nếu vào ngày hôm trước,
Turgenev phủ nhận Pushkin là một thiên tài của thế giới, thì hôm nay Dostoevsky
đặt nhà thơ Nga lên trên Shakespeare, Cervantes, Schiller, những người không có
“sự đồng cảm mang tính toàn cầu”. Trong khả năng “tái sinh” vào các quốc
gia khác của Pushkin. Dostoevsky đã nhìn thấy “sức mạnh của tinh thần dân tộc
Nga”, bản chất của nó nằm ở “nỗ lực phấn đấu vì mục tiêu cuối cùng của mình,
hướng tới tính phổ quát và tính toàn nhân loại”. Chính vì hiểu và diễn đạt
những khát vọng cơ bản của dân tộc mình mà Pushkin, theo ý kiến của tác giả bài
phát biểu, có thể được gọi là một nhà văn của dân tộc. Luận đề mới này dễ dàng
được chấp nhận bởi những người theo chủ nghĩa Slavo. Nhưng bộ phận những người
theo chủ nghĩa tự do phưng Tây vẫn còn do dự.
Để xóa bỏ những do dự cuối cùng, Dostoevsky diễn giải các hoạt
động của Peter Đại đế, thần tượng chính của tất cả những người theo chủ nghĩa
phương Tây, như một chính sách hướng tới “sự thống nhất cho toàn thể nhân
loại”: “Nhưng khi phát triển hơn nữa ý tưởng
của mình, Peter chắc chắc đã tuân theo một bản năng tiềm ẩn nào đó, điều này đã
dẫn lối cho ông hướng tới những mục tiêu cao đẹp hơn nhiều so với chủ nghĩa vị
lợi hẹp hòi”. Sau một diễn giải như vậy, không ai nghi ngờ rằng “những mâu thuẫn giữa những người theo chủ nghĩa
Slavo và phương Tây hóa là kết quả của một sự hiểu lầm khủng
khiếp, mặc dù về mặt lịch sử, những mâu thuẫn này là không thể tránh khỏi”.
Những nghi ngờ cuối cùng đã bị xua tan, mọi người trong hội trường đều cảm thấy
mình “hoàn toàn là người Nga”, “anh em của tất cả mọi người”. Và điều này rất
dễ chịu đối với sự phù phiếm của người Nga (Turgenev đã đúng về điều này).
Trong phần cuối, một điều nữa được thêm vào cảm xúc tự hào, tình
yêu phổ quát. Chỉ đến cuối bài phát biểu của mình, Dostoevsky mới cho phép mình
chuyển sang ý tưởng sâu sắc nhất của mình, ý tưởng về “sự hiệp thông anh em cho tất cả các quốc gia phù hợp
với những lời dạy bảo theo luật phúc âm của Chúa Ki tô”. Trong bầu
không khí nhiệt huyết đã lên đến đỉnh điểm, suy nghĩ này đem đến phản ứng ấm áp
trong tâm hồn của tất cả những người nghe, làm tăng thêm cường độ cảm xúc: “Pushkin qua đời khi đang ở đỉnh cao của sự nghiệp.
Không nghi ngờ gì nữa, ông đã mang theo xuống mồ một bí mật lớn. Chúng ta có
trách nhiệm tìm ra bí mật này mà không cần sự giúp đỡ của ông ấy”.
Đây là cách Dostoevsky kết thúc bài phát biểu tuyệt vời của mình, người nghe
như những người tham gia vào một bí ẩn lớn, ý nghĩa của nó, trên thực tế, là họ
không cần phải đi tìm, mà chỉ cần được nhà hùng biện dẫn dắt, diễn giải. Với
câu cuối cùng của bài phát biểu, Dostoevsky không muốn hay mong đợi điều đó, đã
nâng mình trong mắt công chúng lên hàng ngũ của một nhà tiên tri, như Pushkin.
Bài phát biểu đã kết thúc. Đã đến lúc chấm dứt những cảm xúc tuôn
trào. Niềm vui cuồng nhiệt, những phản ứng quá khích mang tính tập thể, những
say sưa với lòng kiêu hãnh, tình yêu và lòng tự ái. Dostoevsky cũng đã bị lừa
dối khi ông coi phản ứng dữ dội của công chúng là một sự chấp nhận, một chiến
thắng hoàn toàn về ý tưởng trong bài phát biểu của ông. Nhiều ý tưởng trong bài
diễn văn của ông đã được lắng nghe và chấp nhận theo cả nghĩa bóng và nghĩa
đen, vì, như Dostoevsky đã viết cho vợ vào buổi tối cùng ngày, “họ ngắt
lời anh một cách dứt khoát ở mỗi trang, và đôi khi ở cả mỗi cụm từ bằng những
tràng vỗ tay như sấm”.
Hóa ra ấn tượng tuyệt vời mà bài phát biểu tạo ra thực chất lại
dựa trên một sự hiểu lầm, một chứng loạn thần tập thể, một sự say mê nhất thời.
Nhiều yếu tố kích hoạt đồng thời đã tạo ra một hiệu ứng không thể đoán trước.
Tách khỏi bối cảnh của ngày lễ, không có giọng nói của tác giả, với ngữ điệu và
giọng điệu thay đổi, bài phát biểu của Dostoevsky trên báo lại gây ra một cơn
bão khác, nhưng mang tính chất hoàn toàn trái ngược.
Thực tế bài diễn văn là kết quả của tất cả những ý tưởng của
Dostoevsky được thể hiện trong nhật ký của nhà văn, đã được nói đến nhiều hơn
một lần. Tất cả các thành phần của bài diễn văn có thể được coi là các yếu tố
liên kết của một cấu trúc tượng trưng duy nhất, trong đó các khái niệm như
Pushkin, Tatyana, người Nga, kẻ lang thang, tất cả mọi người… không chỉ có chức
năng công khai trực tiếp, mà còn có ý nghĩa nghệ thuật bổ sung.
Chúng ta hãy chuyển sang văn bản và cố gắng xác định và liên hệ
lại các khái niệm chính của lời nói. Trong phần giới thiệu, liên quan đến con
người và tác phẩm của Pushkin, hầu hết các khái niệm được giới thiệu: lời
tiên tri, tinh thần Nga, chỉ dẫn, quê hương, tâm hồn. Đây là những khái
niệm gắn liền với cực dương của không gian nghệ thuật của lời nói. Hơn nữa, các
phạm trù tiêu cực được giới thiệu, ban đầu liên quan đến Aleko, sau đó là
Onegine và rộng hơn là đối với kiểu người lang thang, một người trừu tượng,
kiêu hãnh, đau khổ, Chúng đối lập với các phạm trù có trật tự khác, được đưa
vào văn bản liên quan đến ý tưởng về chân lý của nhân dân và người mang nó -
Tatyana: đức tin và chân lý, sự khiêm nhường, làm việc trên chính quê hương
mình, sự hy sinh. Khi quay lại với Pushkin, Dostoevsky không còn coi ông là tác
giả của những kiểu mẫu được tạo ra một cách xuất sắc của giới trí thức Nga, mà
là người mang ý tưởng về sự đồng thuận cuối cùng của anh em tất cả các quốc gia
tuân theo luật phúc âm của chúa Ki tô, như với một con người toàn diện. Để làm
được điều này, ông sử dụng một số khái niệm chính, một số trong đó đã được sử
dụng ở dạng đã sửa đổi ở phần đầu bài phát biểu: sự thật, niềm tin vào
sức mạnh của nhân dân, tính duy nhất, tính phổ quát, khát vọng anh em, luật
phúc âm của Chúa Ki tô.
Do đó, trong bài phát biểu của Dostoevsky, một hệ thống phân cấp
các hình ảnh nghệ thuật được xây dựng, thể hiện một số loại người Nga nhất định
và tương quan với một hoặc một nhóm khái niệm chính của bài phát biểu. Hơn nữa,
cả Pushkin và các anh hùng của ông đều ở cùng một hàng. Hệ thống này là một nấc
thang tiến hóa đạo đức của một người Nga, nơi để di chuyển từ bước này sang
bước khác, một người cần phát triển một số phẩm chất trong chính mình.
Toàn bộ bài phát biểu của Dostoevsky là một dấu hiệu của con đường
cứu rỗi của sự tự hoàn thiện về mặt đạo đức và là lời kêu gọi gửi đến giới trí
thức Nga trong giai đoạn quan trọng của lịch sử Nga, vượt qua lòng kiêu hãnh,
sự lười biếng của họ và hòa mình vào đức tin và chân lý của nhân dân. Nó đủ
hiệu quả và phù hợp trong tình hình chính trị xã hội hiện tại.
Khi tách biệt bài diễn văn khỏi toàn bộ chương trình, nhiều ý
nghĩa bị bóp méo, giọng điệu bị thay đổi, cấu trúc của bài diễn văn sụp đổ. Ví
như lời kêu gọi “hãy khiêm nhường, kẻ kiêu ngạo”, đã làm cho nhiều
người trong số những người phản đối tác giả phẫn nộ hoặc cố vin vào đó để công
kích bài diễn văn.
Thực tế, khái niệm về sự khiêm nhường là chìa khóa cho thế giới
quan của Dostoevsky, xuất phát từ tất cả các tác phẩm của ông. Đối với nhà văn,
khái niệm này rộng hơn và sâu sắc hơn nhiều so với việc chỉ hòa giải với thực
tế, không kiêu hãnh, sẵn sàng tuân theo ý muốn của người khác. Sự khiêm nhường
của ông là sự khiêm nhường của những tham vọng ủng hộ chân lý phúc âm, đây là
cuộc sống theo luật lệ của tình yêu, theo luật của chúa Ki tô, và vì người bảo
vệ duy nhất của chân lý phúc âm, theo Dostoevsky, là những người Chính thống
giáo Nga. Cách trình bày này không phù hợp với giới trí thức có tư tưởng tự do
với các lý tưởng về văn hóa và tiến bộ phương Tây, cũng không phù hợp với những
người Slavo về chế độ chuyên quyền và thể chế quyền lực của họ. Bài phát biểu
đã phải chịu sự bác bỏ và diễn giải sai lệch.
Những đối thủ tư tưởng của Dostoevsky không thể tha thứ cho nhà
văn vì chiến thắng công khai của ông, và vì thực tế nhiều người trong số họ đã
tôn vinh ông như “một nhà tiên tri, một thiên tài, một vị thánh” ngay
sau bài diễn văn. Bây giờ, họ như thể đi tìm cách để tự biện minh cho mình. Nếu
việc tỉnh táo sau cơn phấn khích khiến những người phản đối Dostoevsky cay
đắng, thì tác giả của bài phát biểu cũng có một nhận thức cay đắng rằng, ông
một lần nữa không được hiểu và không được chấp nhận. Một loạt các ấn phẩm cay
độc, ác ý, những lời lăng mạ cá nhân đổ lên Dostoevsky, ảnh hưởng xấu không chỉ
đến tình trạng tâm lý mà còn cả thể chất của ông. Sự quấy rối của báo chí đã
rút ngắn cuộc đời của nhà văn, chỉ hơn 6 tháng sau, nhà văn vĩ đại của nước Nga
và thế giới đã qua đời.
Nhưng những gì Dostoevsky nói về Pushkin hóa ra cũng đúng với chính ông, vì đó là số phận của các nhà tiên tri ở Nga; và chúng ta có thể mạnh dạn nói rằng: “Dostoevsky qua đời khi đang ở đỉnh cao của sự nghiệp. Không nghi ngờ gì nữa, ông đã mang theo xuống mồ một bí mật lớn. Chúng ta có trách nhiệm tìm ra bí mật này mà không cần sự giúp đỡ của ông ấy”.
0 comments:
Post a Comment